W zwif|zku z caloksztaltem przemian w zakresie poglqdow, zwyczajow і obyczajow seksualnych, w swiadomosci seksualnej oraz w ustosunkowaniu si? do sfery zycia seksualnego czlowieka, jakie mialy miejsce w ci^gu ostatnich kilkudziesi?- ciu lat w kr? gu kuitury Europy Zachodniej, coraz wyrazniej zarysowuje si? potrzeba okreslenia normy seksualnej na uzytek kliniczny. Jest to zrozumiale, bowiem lekarz w klinice seksiatrycznej musi miec dobre rozeznanie w zakresie normy і patologii seksualnej. Brak tego rozeznania moze pociqgac za sob$ szkodliwe dla praktyki klinicznej skutki w postaci przeoczenia zjawisk majqcych charakter patologiczny lub — со gorsza — w postaci rozpoznania zaburzen patologicznych oraz podj? cia ich „leczenia” u ludzi, ktorzy w swietle nowej koncepcji normy seksualnej nie stanowiq. przypadkow patologicznych. Stworzenie uniwersalnej normy klinicznej byloby wi? c prawzorem interdyscyplinarnej normy seksuologicznej (i seksiatrycznej), ktorej wypracowanie staje si? coraz bardziej konieczne.
Warto zauwazyc, ze kliniczne rozumienie normy seksualnej obejmuje szeroki wachlarz praktyk І zachowan seksualnych, ktore dowolnie mozna sklasyfikowac do trzech kategorii normy, tj. normy optymalnej, normy akceptowanej oraz normy tolerowanej. Do normy optymalnej zaliczyc nalezy te praktyki і zachowania seksualne, ktore — z uwagi na swe wlasciwosci — sq najbardziej pozt|dane z punktu widzenia indywidualnego і spolecznego. X tego tez powodu s£| one godne propagowania w postaci modeli wychowawczych. Do normy akceptowanej zalicza si? praktyki і zachowania seksualne, ktore wprawdzie nie stanowiq optimum, lecz ktore nie ograniczajq rozwoju psychicznego czlowieka oraz nie utrudniajq mu nawiqzywania gl? bokiej wi? zi mi? dzyludzkiej — a wi? c sq to wzory praktyk І zachowan nie budzqce zasadniczych zastrzezeri. Do normy tolerowanej zaliczyc nalezy te praktyki і zachowania seksualne, ktorych ocena jest rozna z punktu widzenia normy lub patologii oraz uzalezniona od kontekstu osobowosciowego, sytuacyjnego і charakteru ukladu partnerskiego. Sq to wzory zachowania, ktore ograniczajq czlowiekowi mozliwosc harmonijnego doboru seksualnego, zarowno w sensie zmniejszenia liczby potencjalnych partnerow, jak і mozliwosci nawiqzania z nimi gl? bokiej wi? zi mi? dzyludzkiej. Ograniczenia te nie majq jednak charakteru bez — wzgl? dnie patologicznego, bowiem odpowiedni (chociaz znacznie trudniejszy niz w przypadkach normy optymalnej lub akceptowanej) dobor seksualny mozc przyczynic si? do harmonijnego przebiegu zycia seksualnego w ukladzie partner — skim. Te trzy kategorie normy zaliczane sq do normy seksualnej w sensie klinicz — nym, tj. obejmujq one zachowania nie wymagajqce interwencji terapeutyczncj. Inaczej rzecz si? przedstawia np. z punktu widzenia pedagogicznego, gdzie za norm? uwaza si? tylko jej aspekt optymalny, ewentuainie akceptowany, natomiast praktyki і zachowania seksualne wchodzqce w zakres normy tolerowanej mogq bye kwalifi — kowane jako niepozqdane oraz wykraczajqce poza grahice normy.
W ogolnych zarysach dqzenie do wypracowania normy seksualnej opiera si? na nowych koncepcjach zdrowia psychicznego akcentujqcych takie procesy, jak len — deneja do rozwoju і samoreaHzacji czlowieka, umiej? tnosci kierowania wlasnym post? powaniem dia osiqgni? cia celow stawianych sobie zgodnie z wlasnym sy — stemem wartosci, zdolnosci do akceptacji і adekwatnego spostrzegania siebic і otoczenia oraz zdolnosc do uezenia si? na podstawie osobistego doswiadezenia. Akceptuje si? tez wi? ziotworczosc і osobotworezose seksualnosci, a takze jej zwiqzek z systemem wartosci czlowieka oraz najwyzszymi wartosciami spoleczen — stwa. Te wlasnie nowe koncepcje zdrowia psychicznego znajdujq swoj wyraz rowniez w nowoczesnych koncepcjach normy seksualnej, zgodnie z ktorymi zasad — niezy akcent jest poiozony nie tylko na zdolnosci do reprodukcji oraz braku dysfunkcji seksualnych, lecz na wzbogacaniu swego rozwoju і swej osobowosci poprzez elementy hedonistyezne і wi? ziotworcze, w postaci autentyeznej komunika — cji і gl? bokiej wi? zi emocjonalnej z innym czlowiekiem. Koncepcje, w ktorych probuje si? okreslac norm? jako przeci? tnq, a wi? c sredniq arytmetyeznq zachowan, dqzen і postaw w spoleczenstwie lub tez zdrowie jako jedynie brak choroby, uznaje si? obecnie za przestarzale і zawodne.
Wymienione ogolne przeslanki, na ktorych probuje si? oprzec norm? seksual — nq, nie zadowalajq klinicysty, ktory dqzy do uzyskania jasno і wyraznie sprecyzowa — nych wskaznikow, pozwaiajqcych mu na odgraniczenie normy seksualnej od patologii. Wypracowanie takich wskaznikow jest tym konieezniejsze, ze przeci? tny lekarz podlega indoktrynaeji religijnej і swiatopoglqdowej, ktora — przy braku wyraznych wyznacznikow normy opartych na przeslankach naukowych — moze mu mniej lub bardziej swiadomie narzucac ustalenie rozpoznania zgodnego z indok — trynacj£|, lecz w wielu przypadkach znieksztalcajqcego rzeczywistosc. <Ponadto do znieksztalconego spostrzegania rzeczywistosci mog3 si? przyczyniac preferencje osobiste oraz — w wielu przypadkach przestarzale — modele normatywne lekarza.