Antyczni Rzymianie w okreste republiki odnosili si? do seksualnosci jak do normalnej і naturalnej sfery zycia ludzkiego. Ich bogowie chronili wszeikq aktywnosc і zachowania ludzi — takze seksualne. W okresie cesarstwa podejscie do seksualnosci nie bylo juz calkowicie naturalne. Wi^zalo si? to z procesami cywilizacji і urbanizaeji, ktore sprzyjaly transpozycji naturalnej plciowosci w zintelektualizowa — ny erotyzm (Filar, 1977).
U Etruskow dziewicze zony sadzano na wzwiedzionego failusa pos^gu m? skie — go bozka plodnosci; w ten sposob dochodzilo_ do przenvania Ыопу dziewiczej. Zwyczaj ten przenikngt do Rzymu; wedlug starorzymskiego rytualu slubnego narzeczona — zanim jej cialo posiadl malzonek — musiala usiasc na faliusie bozka zwanego Mutinus Tutinus. Byl to bog spolkowania і zaplodnienia majacy bardzo duze prqcie.
W procesie hellenizacji tradycyjna religia rzymska zacz? la zanikac, zacz? ly si? natomiast rozpowszechniac praktyki magiczne, astrologia і kulty bostw wschodnich. Odnowiono m. in. knit Priapa. W miastach czczono go w swiqtyniach, a na wsi hold oddawali mu hodowcy zwierz^t. Poniewaz falius mial, oprocz symbolu plodnosci, wlasciwosci chronienia od ziego uroku, takze і t? zdolnosc przypisywano Priapowi. Kult Priapa byl zwulgaryzowanq form*}. kultu Erosa. Noszono takze amulety w ksztalcie failusa, ktore mialy zapewniac szcz? sliwe zycie seksualne і plodnosc.
W obrz? dach religijnych Rzymian duzq rol? odgrywaly misteria і swi? ta. Misteria byly kultami religijnymi dost? pnymi jedynie dla tych, ktorzy przeszli przez ceremonial wtajemniczenia (inicjacji). Wiele misteriow mialo charakter orgiastyczny. W misteriach і kultach antycznych spolkowanie byio d окопу wane publicznie і w swiQtyni jako dzialanie swi? te, jako symbol tworzenia, dla ublagania plodnosci lub zlozenia ofiary bostwu. Rzymianie obchodzili tez orgiastyczne swi? ta, w ktorych religia і erotyka scisle si? ze sob*| mieszaly.
Seksiatria. Plutarch pisal, ze zarowno dla zaplodnienia jak і dla porodu polksi? zyc jest najkorzystniejszy, gdyz powoduje on zwilgocenie pochwy. Podobnie jak wielu innych, takze PHniusz przypisywal krwi menstruacyjnej wlasnosci czarow — ne і trujqce. W owczesnych czasach wierzono, ze wielkosc nosa odpowiada wielkosci narzjjdow plciowych. Im wi? kszy nos, tym wi? ksze mialy bye narzqdy plciowe — a takze silniejszy pop? d plciowy.
W czasie post? puj*|cego rozkladu Rzymu zarysowaia si? stagnaeja wiedzy о seksualnosci. Stosowano roznorodne srodki podniecaj^ce seksualnie, np, kantary — dyn?. Ludzie, ktorzy chcleli seksualnie rozplomienic swoich partnerow, podawali im rozmaicie przyrz$dzon*| kantarydyn?; poniewaz cz? sto przekraczali dawk?, stawali si? mimowolnymi zabojeami. Kantarydyn? podawano takze skazanym na smierc wrogom panstwa przed wykonaniem wyroku, aby ich smierc uczynic bardziej humanitarn^. Poniewaz zbyt wiele ludzi, pragnqc spowodowac nacelowane na siebie podniecenie seksualne, zbyt cz? sto przekraczalo dawk?, wywoluj^c objawy zatrucia lub smierc, senat rzymski zakazai handlu kantarydyn*| і innymi proszkami milosny — mi (Lo Duca, 1969). Petroniusz opisal cz^ber (lac. Satureia), ktorego wywar byl uzywany jako srodek podniecajqcy. Pisal takze о napoju milosnym satyrion, przyrzzjdzanym z rosliny z rodzaju afrodyzjaka, ktora jednak nie zostala biizej zidentyfikowana (Andre, 1956). Za silnie dzialaj^cy afrodyzjak uwazano tez spozy — wanie rozgniecionych nasion pokrzywy. Za szczegolny srodek podniecajqcy seksualnie, a rownoczesnie wzmacniajticy sil? plodzenia uwazano kontakty seksualne m? zczyzny z mlodymi dziewezynami, zwlaszcza z dziewicami.
W leczeniu impoteneji stosowano roznorodne zabiegi. Petroniusz opisal seen? stymulacji odbytu. Rzymskie prostytutki stosowaly t? technik? (za pomocj| stymula-
 |
 |
cji manualnej lub roznymi przedmiotami), aby pobudzic seksu&lnie impotentnych klientow і spowodowac u nich erekcj?. Tenze autor podal, ze w leczeniu impotencji stosowano ekstrakt rzezuchy z bozym drzewkiem, ktorym myto podbrzusze, po czym bito cz? sc ciala ponizej p? pka gal^zk^ zjelonej pokrzywy (Petroniusz, 1968). Jednym z cz? sto stosowanych sposobow przeciwko impotencji byla flagellacja (bicie posladkow, podbrzusza lub ud gal^ziami pokrzywy, rozgami ftp.) albo urtikacja (lac. urtica-pokrzywa), poiegaj^ca na wcieraniu w podbrzusze, uda lub zewn^trzne narzqdy plciowe rozproszkowanego nasienia pokrzywy, najcz^sciej zmieszanego z olejem. Stosowano to jako srodek zwi^kszajqcy potencj?, afrodyzjak (ktory takze u ozi^biych kobiet mial zwi? kszac podniecenie seksualne) oraz srodek przeciwko nieplodnosci. Oprocz wcierania і flagellacji powszechnie stosowano w Rzymie masaz fmi^sienie) ciala nie tylko w ceiach leczniczych, lecz takze dla przyjemnosd seksualnej
33. Narzgdzia ^hirurgicznc znalczionc w Pompei: 1, 3,4 — klcsz — 34. Starozyine wzicrniki z wykopalisk czyki; 2 — nozyce; 5 — trojgraniec; 6 — kateicr mgski; 7 — wzicr — w Pompei (Muzeum Narodowe w Ne — nik; 8 — katetcr zeiiski (wg Lecenc’a) apolu)
Sposrod metod antykoncepcyjnych warto wymienic stosowane cz? sto przez Rzymian рїикапіе pochwy po spofkowaniu. Zalecano tez kondom, w ktorego zakresie Rzymianie mieli juz pewne doswiadczenie. Ci^z? przerywano przez podanie srodkow poronnych lub poprzez zabiegi operacyjne. Juz w starozytnym Rzymie w pojedynczych przypadkach stosowano rozne aparaty, ktore mialy na celu zachowanie czystosci і zapobieganie masturbacji (a takze wytryskom nasienia),
Jednym z najstarszych zabiegow chirurgicznych stosowanych w starozytnym Rzymie bylo ci? cie cesarskie wykonywane na zmarlej kobiecie. Cz? sto stosowano takze obrzezanie, infibulacj? і kastracj?.
Galen (II w. n. e.). Drugi — po Hipokratesie — wielki reformator і kodyfikator medycyny, w starozytnosci zwany by! tez rzymskim papiezem medycyny.
Galen by! hipokratyktem і uznawal patologs? humoral nq opartg na czterech sokach. Przewaga jednego z nich miata dawac odpowiedni temperament (sangwinik, flegmatyk, choleryk, melancholik). Temperament warunkuje konstytucj? organiz — mu, a to usposabia do pewnych chorob, Od greckiej nazwy macicy (hysiera) Galen wywiodl nazw? choroby — histeria; powodowac jg mial brak ciqzy oraz nieudane zycie seksualne, ktore wiedzie do nagromadzenia si? zenskiego nasienia, со wlasnie wywoluje objawy choroby.
Galen bardzo interesowal si? zakresem problemow, ktore sq zwigzane z rozro — dem і wlasciwosciami pici. Jak pisze Mette (1974). odswiezyl on poglqd о zroznico — waniu si? macicy na dwie strony (uwazal, ze macica jest dwurozna), a takze hipokratesowski pogl^d dotyczqcy strony prawej і lewej. Podobnie jak inni lekarze antyczni uwazal wyciek ropny z cewki moczowej za wyciek nasienia. Pogl^dy te byly uznawane przez lekarzy jeszcze przez cale sredniowiecze. Galen opisal rowniez chorob? (rzezqczk?) и m? zczyzny, ktora powodowala takie samo pieczenie і klucie jak ta wyst? pujgca и kobiety, z ktor^ mial on stosunki. Opisal tez owrzodzenia czlonka (glowki, napletka, nasady) oraz ich konsystencj?, tj. ,,mi? kkosc” lub „twardosc”.
Galen stosowal wiele lekow, m. in. uzywal do ich produkcji jr^der і jajnikow. Natomiast nie stosowal wydalin (krwi miesiqczkowej, moczu, potu itp.). Jako pierwszy wykryl on erotyzujftce dzialanie konopi (marihuana, haszysz). Stosowal tez wiele srodkow ulatwiajqcych zajscie w ciqz?. Mial takze znac sposoby oddzialywania na plec и plodow.
Galen opisal scisly zwiqzek istniejqcy и Rzymian mi? dzy mi? sieniem (masazem) a spolkowaniem. Istnialy dwa rodzaje masazu: glaskanie skory і gniecenie mi? sni. Metod? pierwszy stosowano zwlaszcza jako przygotowanie do spolkowania. Masaz przepisywany byl prawie przez wszystkich lekarzy antyku jako srodek przeciwko impotencji, nieplodnosci, histerii, zaburzeniom menstruacji і innym chorobom kobiecym. Galen zalecal stosowanie masazu przeciwko histerii і ozi? blosci seksual — nej; masowano pochw? az do wyst^pienia orgazmu. Przy nieskr? powaniu ludzi antycznych w odniesieniu do seksualnosci mozna przyjqc, ze ani masazysci, ani klienci nie widzieli w tym nic zlego, gdy masaz stref erogenicznych pociqgal za sob$ naturalne skutki.
Duze znaczenie dia oceny zdrowotnych nast? pstw stoSunkow plciowych, a takze masturbacji і wszystkich innych form aktywnosci seksualnej ma poglqd Galena, ze oprdznianie si? organizmu z nasienia, niezaleznie od formy jego upustu, jest zdrowe і od czasu do czasu konieczne (a wi? c pogl^d przeciwny w stosunku do tego, jaki wyznawai Hipokrates). Mialo to zwi^zek z obawami Galena, ze zatrzymy — wane nasienie rozklada si? w organizmie і wywoluje szkodliwe nast? pstwa w wyniku zatrucia. Ponadto uwazal on, ze nie uzywane narz^dy mog^ ulegac zanikaniu.
„Sztuka kochania” Owidiusza. Owidiusz (I w. p. n.e.-I w. n. e.), by! rzymskim poetq, lirykiem і elegikiem. Jego Sztuka kochania (Ars amatoria) przynios — la mu wielkie uznanie u potomnych oraz duzy rozglos.
Frywolne wersety Sztuki kochania sq poswi? corie zagadnieniom, jak і gdzie mozna znalezc rozkosz pozamalzensk^ oraz w jaki sposob uzywac zabronionych rozkoszy. Autor zajmowal si? bowiem przewaznie zabiegami о milosc, strategic І taktykq. uwodzenia oraz zaleceniami higienicznymi і kosmetycznymi. Tylko niewielka cz? sc Sztuki kochania jest poswi? cona grze milosnej І pozycjom erotycz — nym (Lo Duca, 1969). Ksi^zka ta nie jest bowiem suchym, systematycznym traktatem oraz nie uczy gimnastyki w lozku jak Kamasutra. Wskazuje, jak mlodzi iudzie mog^ si? odnalezc bez myslenia о posagu, dzieciach і dziedziczeniu. Jest to opiewanie seksualnosci, a rownoczesnie jedna z najpi? kmejszych ksiqzek liryki milosnej (Lewinsohn, 1956).
Owidiusz uwazal, ze prawdziwa rozkosz polega na zdobywaniu kobiety; trad t? rozkosz ten, kto zadaje si? z kobietami, ktore mozna kupic. Im trudniejsze jest zdobywanie, tym wi? ksza jest radosc і rozkosz, gdy twierdza pada. Sztuka milosci, ktora opiewal Owidiusz, to gloryfikacja wolnej milosci oraz kobiety, ktora nawiqzu — je milosc pozamalzensk£|, Owidiusz odradzal m? zczyznom zdobywanie kobiety szturmem. Skraca to bowiem okres przezywania rozkoszy oraz nie jest zgodne z godnosciq m? zczyzny, Cierpliwoscia і dobrymi manierami osiaga si? cel. Trudniej natomiast jest zachowac na dhizszy czas milosc kobiety, ktora Jest zmienna”.