Rola spoleczna to zespol oczekiwan obiektywnie stawianych czlowiekowi z tytulu pelnienia przez niego jakiejs funkcji, przy czym akceptuje on fakt, ze mu si? je stawia і poczuwa si? do ich wypelniania. Na przyklad rolg spoleczng seksuologa і seksiatry jest pomaganie ludziom w pomyslnym ksztaltowaniu zycia uczuciowego і seksualnego oraz w usuwaniu zaburzen І trudnosci w tym zakresie. Tego si? oczekuje od seksuologa і od seksiatry — і oni te oczekiwania akceptujg.
Zjawiskiem konfliktogennym zarowno w zyciu seksuainym, jak і malzenskim jest konflikt rol spolecznych. Na przyklad jakis m? zczyzna pracuje jako nauczyciel, a wi? c pelni rol? spoleczng nauczyciela. Oczekuje si? od niego zaangazowania w pracy, przekazywania wiedzy mlodziezy, wychowania jej, sluzenia jej przykladem, aktywnej pracy spolecznej — со pocigga za sobg duzy wydatek czasu і absorbuje go przez wi? kszg cz? sc dnia. Ale spelniajgc dobrze rol? nauczyciela m? zczyzna ten zaezyna zle spelniac rol? partnera seksualnego, m? za І ojea: m? za — bo przyjezdza zm? czony, wi? c zona czuje si? zaniedbywana і opuszczona; ojea—bo wraca pozno do domu і dzieci go prawie nie widzg, a wi? c nie uezestniezy w ich wychowaniu. Dochodzi wi? c do zderzenia si? kilku rol spolecznych.
W praktyce moze dochodzic do zderzenia si? trzech, czterech І wi? cej rol spolecznych u tego samego cziowieka, со jest elementem nerwicogennym (np. u kobiety moze wyst? powac konflikt roli spolecznej jako pracownika z rolg matki). Zdarza si?, ze w jednym czlowieku „walczg” trzej lub czterej osobnicy, pelnigcy rozne role spoleczne, о roznych sprzecznych z sobg oczekiwaniach wysuwanych pod jego adresem. To nie jest tylko sprawa spojrzenia na cziowieka, z punktu widzenia psychologii spolecznej, jako na odtworc? rol spolecznych. To jest rowniez sprawa nowoczesnego ksztaltu etyki jednostki і konfliktow moralnych. Wi? kszosc konfliktow moralnych, ktore cziowieka dr? czg і frustrujg, deformujg jego samopoczucie і samoocen? oraz jego poglgdy na swiat — to konflikty moraine wywolane przez konflikty rol spolecznych.
Prawidlowa diagnoza przyezyny zaburzen uczuciowych! ub seksualnych oraz prawidlowa terapia sg niemozliwe bez pelnej analizy rol spolecznych, jakie czlowiek pelni, bez pelnej analizy konfliktow istniejgcych mi? dzy tymi rolami І bez szukania sposobu ich rozladowania przez rezygnacj? z pewnych rol. Ponadto mozna zmierzac
do szukania sposobow minimalizacji negatywnych, nerwicogennych dzialan tych konfliktow — to wlasnie jest wlasciwq terapiq. Bo jezeli np. cziowiekowi wp^dzonemu w sytuacj? nieustannego konfliktu rol spolecznych podaje si? srodki uspokajaj^ce iub powoduj^ce mechaniczn^ popraw? erekcji, a nie usuwa si? tkwii|cych w jego swiadomosci przyczyn zaburzen, to leczenie nie b? dzie skuteczne. Cz? sto lecznicze dziaianie wywiera samo tylko uswiadomienie cziowiekowi istnienia tych konfliktow. Ludzie na ogoi nie zdaj^ sobie sprawy z tego, ze przyczyn^ zaburzen jest nieuswiadamienie sobie konfliktow zwi^zanych z pelnieniem przez nich roznych rol spolecznych. W wielu przypadkach nie zdaj^ sobie nawet sprawy z tego, ze role spoleczne, ktore spelniaj^, z sobq sprzeczne. Do terapii nalezy wi? c ujawnienie im tych sprzecznosci, z zaleceniem rezygnacji z pewnych rol.
Szczegolnie konfliktogenna jest problematyka rol spolecznych w malzenstwie. W odniesieniu do roli spolecznej malzonka, czyli staiego partnera seksualnego і partnera zyciowego, wazne jest to, aby malzonkowie w jednakowy sposob pojmowali, na czym ta rola polega, aby oczekiwanta wysuwane pod adresem malzonka —m? za lub zony — byly wzajemnie uswiadamiane, a nawet zwerbalizowa — ne. Wazne jest, aby zona wiedziala, czego chce і oczekuje od m? za, aby mqz wiedzial to samo w stosunku do zony, aby obydwoje nawzajem wiedzieli, czego od siebie oczekuj^. Do konfliktow doprowadza bowiem fakt, ze bardzo cz? sto ludzie nie werbaiizujji, nie formuluj^ oczekiwan wobec siebie, tylko zachowujq. si? wedhig pewnych przyj? tych modeli lub wzorcow. Najcz? sciej jednak oczekiwania wobec malzonka ksztaltujq ludzie wedlug wlasnego modelu zachowania m? za czy zony, a sami post? pujf| wzgl? dem niego zgodnie z wlasnym wzorem zachowania.
W wi? kszosci malzeristw partnerzy nie uswiadamiaj^ sobie tego, czego spodzie — wa si? тці od zony — і odwrotnie. A wi? c nie ma ustalonego modelu m? za і zony. W takich warunkach model ten krystalizuje si? w drodze prob і bl? dow. A wi? c cala nauka wzajemnych oczekiwan ksztaltuje si? w konfliktach, protestach і pretensjach. Jesli ta nauka trwa zbyt dlugo і jest burzliwa, moze dose do rozkladu pozyeia malzenskiego. Terapia polega na pomocy ludziom w formulowaniu „scenariuszy” rol malzenskich, wyszukiwaniu przyczyn konfliktow, ktore tkwi^ w odmiennym pojmowaniu tych rol, ale takze w niemoznosci realizacji modeli, ktore usiluje si? uczynic podstawj| jednej z rol.
IConflikty rol wyst? puj{jce w malzenstwie pojawiaj^ si? nie tylko w wyniku uzgodnien mi? d2y malzonkami і braku wykrystalizowanych oczekiwan, ale і wsku — tak tego, ze cz? sto usiluje si? w zmienionych warunkach cywilizacyjnych realizowac anachronicznq. koncepcj? rol. Na przyklad inzynier pochodzqcy ze wsi wymaga od zony pochodzt|cej z rodziny mieszczanskiej, aby realizowala rol? zony і matki tak jak w rodzinie chlopskiej. Oczekuje wi? c od zony takiego post? powania, jakie obserwowal u swojej matki, na wsi.
Poniewaz role spoleczne w malzenstwie mog^. bye nawzajem niezsynchronizo- wane, nie uswiadamiane przez ludzi і anachroniczne — w terapii nalezy ludziom wyjasnic przyezyny konfliktow і usuwac je. Jest to leczenie przyezynowe wielu zaburzen uczuciowych, seksualnych і malzenskich.
Czgsc trzecia