W szerokim rozumieniu oraz w roznych dyscyplinach wiedzy, a zwlasz- cza w pedagogice, rozpowszechniony jest mode! psychohydrauliczny seksualnosci, ktory jednak nie znajduje lizasadnienia empirycznego. Zgodnie z nim seksualnosc jest traktowana jak swego rodzaju kociol wytwarzajqcy par?, przy czym procesy biologiczne lub bodzee wewn? trzne stwarzaj^ stale napi? cia seksualne. Napi? cia te sumujq si? і dQzq do rozladowania si? poprzez czynnosci seksualne, ktore motywuj^ (Schmidt, 1974). Zgodnie z tym modelem seksualnosc jest okresowo wyst? puj4cym spontanieznym pop? dem, podobnie jak glod lub pragnienie.
Psychohydrauliczny model seksualnosci, oparty na ekonomiezno-energetyez — nych koncepcjach fizyki XIX w., sformulowany zostal przez psychoanaliz? (Schmidt, 1974). Freud (1905) przyj^l, ze motywaeja seksualna jest stanem nieprzyjemnego wewn? trznego napi? cia, ktore m. in. jest uzaleznione od czasu trwania abstyneneji seksualnej. To wewn? trzne napi? cie, stymuluj^ce seksualnie (libido), ma bye uwarunkowane jakqs specyficzn^ toksynq seksualny. Rozkosz seksualna, a zwlasz — cza zaspokojenie seksualne, polega na usuni? ciu z organizmu nieprzyjemnych podniet zaklocajiicych І usUjpieniu stanu napi? cia.
Z badan wynika, ze istotnie w miar? przedluzania si? czasu trwania abstyneneji seksualnej wzrasta stan napi? cia w calym organizmie, a przede wszystkim w okolicy narzjjdow plciowych. Tlumaczy si? to u m? zczyzn nagromadzeniem nasienia lub nagromadzeniem wydzieliny w jednym z gruezolow dodatkowych (w gruczole krokowym, Cowpera, p? cherzykach nasiennych). Pomewaz stan napi? cia w okolicy narzqdow plciowych wyst? puje rowniez u wielu kobiet, ktore od dluzszego czasu nie przezyly orgazmu, przyjmuje si?, ze przyczynq tego moze bye wzrost napi? cia mi? sni krocza, wzmozone ukrwienie narz^dow plciowych lub wzmagajqce si? „elektryczne” naladowanie nerwow sromowych.
Psychohydrauliczny model seksualnosci jest bardzo rozpowszechniony w tym sensie, ze znajduje swoj oddzwi? k w sposobie rozumowania і modelu myslenia о seksualnosci zarowno naukowcow, jak і iaikow, Jednakze w swietle obecnego materialu dowodowego modelu tego nie mozna przyj^c bez zastrzezen. Godz^c si? nan w jego aspekeie fizjologicznym, popartym przez badania empiryezne, nie mozemy go przyjgc w aspekeie psychoanalitycznej interpretaeji motywacji seksualnej.
Szczegolowj| krytyk? psychoanalitycznej interpretaeji motywacji seksualnej (doty — ещец jedynie energetyeznej koncepcji pop? du seksualnego, lecz nie obejmujac^ calosci anaiityeznej teorii seksualnej, .tj.- rozwoju libido і jego organizaeji) przeprowadzi! Schmidt (1974). Jego krytyka koncentruje si? na trzech nast? pujqcych zagadnieniach.
1. Podobnie jak behawioralny kierunek C. Hulla psychoanaliza traktuje motywacj? seksualnq (a takze І nieseksualna) jako d^zenie do usuni? cia stanu napi? cia w organizmie. Rozkosz і zaspokojenie seksualne sg utozsamiane z rozlado — waniem stanu wewn? trznego napi? cia. Osigganie rozkoszy moze wprawdzie przez krotki czas wspolistniec ze wzrastaniem napi? cia (mechanizm poprzedzajacy szczyt rozkoszy seksualnej), jednak w ostatecznosci sfuzy celowi rozkoszy koncowej, tj.
rozfadowaniu napi? cia. Hipoteza obnizenia stanu napi? cla wywodzi si? z motywow, ktore powstajEj w zwij|zku z innymi potrzebami fizjologicznymi, takimi jak glod lub pragnienie. Jednakze przeniesienie genezy tych motywacji oraz towarzyszqcych im mechanizmow na seksualnosc nie moze bye dokonane bezkrytyeznie. Z wielu eksperymentow wiadomo bowiem, ze u podloza ludzkich zachowari lezq nie tylko motywacje zmierzajqce do usuni? cia stanu napi? cia, lecz takze zrruerzajqce do powstania stanu napi? cia w organizmie (Hebb і Thompson, 1954). Podobnie
0 seksualnosci mozna powiedziec, ze jest ona motywowana bardzlej szukaniem podniety stwarzaj^cej stan napi? cia (lub szukaniem rozkoszy seksualnej), niz zachowaniem zmierzajqcym jedynie do unikania podniet і rozladowywania napi? cia (Sheffield, Wulff і Backer, 1961),
2. Psychoanalityczna motywaeja seksualna opiera si? na koncepcji braku, a nie bierze pod uwag? mechanizmow motywacji opartych na „obfitosci”. Inaczej niz w glodzie і pragnieniu, w seksualnosci nie wykryto dotqd sytuacji fizjologicznego braku, ktora bylaby przyczynq okresowych wahan sily poteneji seksualnej. Glod wyzwalany jest przez obnizenie si? we krwi poziomu glukozy, tluszczow і aminokwa — sow; pragnienie wyzwalane zostaje przez deficyt plynow w komorkach. Те okresowo pojawiaj^ce si? sytuacje braku, stwarzaj^ce motywacj? do okreslonych zachowari zmierzaj^cych do jego usuni? cia, nie zostaty dot^d wykryte w odniesieniu do seksualnosci, Roznic? mi? dzy glodem і pragnieniem a seksualnosci^ wykazuje tez zjawisko sytosci. Glod і pragnienie po przyj? ciu okreslonej ilosci pozywienia lub plynow, zostaje zaspokojone. Aktywnosc seksualna cz? sto ustaje dopiero wtedy, gdy wyezerpiq si? zapasy energetyezne organizmu. Wprawdzie u wi? kszosci kobiet
1 m? zczyzn nastawionych fallocentrycznie aktywnosc seksualna ustaje po osi£igm? ctu orgazmu (a u m? zczyzn і wytrysku nasienia), jednak u pewnego odsetka kobiet І m? zczyzn nastawionych ekstazocentrycznie dochodzi do przezycia wielokrotnych orgazmow, со oznaeza, ze po przezyciu orgazmu poprzez kontynuacj? stymulacji seksualnej ma miejsce przezycie nast? pnych orgazmow. Aktywnosc wynikajqca z motywacji seksualnych zmierza wi? c raezej do tego, aby naruszyc homeostatyeznq rownowag? ciala, zamiast przywrocic jq, jak ma to miejsce w glodzie і pragnieniu. Fenomen motywacji odnoszqcej si? do obfitosci dotyezy zreszt^. rowniez glodu і pragnienia, chociaz nie jest to mierzone w kategoriach energetycznych. Apetyt і pragnienie powstajq bowiem nie tylko na podlozu fizjologicznie uzasadnionego braku, lecz mog$ si? pojawiac na zasadzie wyuezonego rytmu dobowego spozywania pokarmow oraz „apetytu z obfitosci”, tj. okresowo wzrastajgcego w miar? spozywania smacznych pokarmow, mimo zaspokojenia potrzeby umotywowanej brakiem.
3. W modelu psychohydraulicznym seksualnosci nie docenia si? wplywu bodzeow zewn? trznych na uruchomienie motywacji seksualnej, natomiast zaklada- no, ze napi? cia seksualne powstaj^ stale spontanieznie wewnqtrz organizmu. Badania na zwierz? tach wykazaly (Beach, 1956), ze dlugotrwala deprywaeja bodzeow seksualnych z otoczenia nawet po dlugim okresie abstyneneji seksualnej nie wyzwala u zwierzqt stanu napi? c seksualnych. Z duzym prawdopodobienstwem odnosi si? to і do ludzi, u ktorych jednak rol? bodzeow zewn? trznych mogq pelntc wyobrazenia wytworeze lub odtworcze. Podczas gdy glod і pragnienie powstaj^ w duzym stopniu wskutek procesow rozgrywajf|cych si? wewnqtrz organizmu (stymulacja wewn? trzna), motywacja seksualna wyzwolona jest przez szczegolne podniety z otoczenia.
Psychoanaliza, oprocz sformulowania psychohydraulicznego modelu seksualnosci, jest teoriq. wyjasniajqcq., w jaki sposob nagromadzona energia seksualna zostaje w psychice przesuni? ta, rozladowana lub przeksztalcona. Formy jej prze — ksztalcenia stanowily pods taw? m. in, koncepcji sublimacji Freuda, zgodnie z ktori| energia seksualna moze bye rozladowana w dwojaki sposob: w drodze seksualnej poprzez osiagni? cie rozkoszy seksualnej, со jest forma rozladowania prymitywnq, oraz poprzez sublimacj?, tj, uwznioslenie, dzi? ki ktorej zostaje ona wykorzystana do ceiow „wyzszyeh”. Efektem tego sa zdobyeze kulturowe oraz rozwoj kulturalny czlowieka. Sam Freud odstapil pozniej od tak sformulowanej koncepcji libido, ktora nie zostala potwierdzona przez psychology? eksperymentaln^. Koncepcja sublimacji znalazla jednak uznanie w wielu dyscyplinach nauki (antropologia kulturowa, socjologia, pedagogika і in.), w ktorych jeszcze do dzisiejszego dnia spotyka si? — oparte na tej podstawie — modele myslenia. Koncepcja ta, podobnie jak psychohydrauliczny model seksualnosci w interpretaeji psychoanalitycznej nie zosta — ly zweryfikowane i, mimo ze wywarly duzy wplyw na model myslenia zwiqzany z seksualnosci^, maj$ obecnie wartosc raezej historyezn^.