Wiek XVIII to epoka oswiecenia (koniec XVII — poczitek XIX w.); nazwano go tez „wiekiem filozoficznym”. Filozofia zwalczala przesqdy і ciemnot?. Za przes^d і ciemnot? uwazano supranaturalizm. Jedynie to mozna uznac za rzeczywistosc, со mozna sprawdzic rozumem lub doswiadczeniem. U podstaw filozofii oswiecenia lezal empiryzm wywodzicy si? od Johna Locke’a (1632 -1704), angielskiego filozofa, glownego przedstawiciela nowozytnego empiryzmu genetycznego. W szkolach wprowadzano przyrodoznawstwo, uznaj^c, ze prawa natury si zgodne z prawami rozumu (Szumowski, 1961). Zasadnicz^ tez^ filozoficz- n<| bylo to, ze istnieje tylko swiat przyrodzony; nie ma zadnych zjawisk nadprzyro — dzonych.
Kontrreformacja katolicka w walce z reformacji о,,rzi|d dusz” jeszcze w XVIII w. musiala pot? gowac pot? pienie seksualnosci; w licytacji wartosci konkurujicych zasad moralnycb nie wypadalo bye „gorszym” od przeciwnika. Stqd gwaltowny zwrot w ustosunkowaniu Kosciola do seksualnosci, ktore przybralo formy obsesyjne. Wedlug Filara (1984) na radykalnq zmian? w stosunku do seksualnosci
. 74; Immanuel Kant (1724—1804}, profesor fiiozofii w Krolewcu, Kt6ry masturbaejf uwazal za bardzicj oburzajijcq і nicobyczajna ■ niz. samob6jstwo
iy
Tf ■
 |
 |
wplyn? ly tez dalsze trzy okolicznosci: 1) ideologia oswiecenia, 2) egalitaryzacja spoieezna, 3) totalitaryzacja І centraiizacja systemow paristwowych. Zgodnie z ideologic oswiecenia rozum byl najwi? kszym wrogiem uczucia, w seksualnosci zas iipatrywano pomniejszenie wladztwa czlowieka nad samym soba, poddanie go atawistyeznym instynktom. Wraz z kultem rozumu rozwin? la si? rygorystyczna moralnosc bytu. Kant і Hegel stworzyli rygoryzm obyezajowy, jakiego nie znaio chrzescijanstwo. W procesie egalitaryzacji spoleczenstw doszlo do zacierania si? ostrych podzialow klasowych. Po rewolucjach burzuazyjnych doprowadzilo to do egalitaryzacji spoleczenstw. Na drodze nasladownictwa „doly” spoleczne zacz? ly si? upodabniac do „gory”. Nasladownictwo nie byloby mozliwe w warunkach ostrych podzialow klasowych, gdzie dystans jest zbyt wielki. Dla wczesnosredniowiecznego mieszczanina czy chlopa galanteria rycerska byla niezrozumialym ekscesem. Gdy
jednak stan trzeci przej^l wiadz?, dystans si? zmniejszyl, a mieszczanstwo narzucilo 1 swq ideologi? reszcie spoieczenstwa chcgcego upodobnic si? do elity mieszczariskiej;j W XVIII w. (a takze XIX w.) doszlo do totalitaryzacji і centralizacji wladzy. Wyniesiono na piedestal: panstwo — kolektyw, panstwo — zbiorowy obowigzek. l iZmysly ma tyiko jednostka. podczas gdy kolektyw ma rozum, Dlatego zmysly^ a zwlaszcza seksuainosc, jego wrogsem. Glownym bozyszczem takiego panstwa byl; obowiqzek, a ten nie ma zadnej plci. Swieckie panstwo przej? lo wi? c w spadku po 3 chrzescijanstwie myslenie о przyszlosci, cudzej pomyslnosci, altruizm, etyk? pracy.; Uwazano, ze oddanie si? miiosci umniejsza przywiqzanie do religii і panstwa; jest! antyspoleczne, gdyz narusza wlasnosc spoleczn^ poprzez np. odwracanie si? od pracy w kierunku miiosci.
Rownoczesnie feministki zwalczaly zarowno patriarchainq. koncepcj? malzenst-! wa (z oddaniem zony „па wlasnosc” m? zowi), jak і prawa і obyczaje, ktorej umemozliwialy kobietom pelny rozwoj intelektualny і peine nczestnictwo w iyciu spolecznym (Starczewska, 1975). W 1772 r. Mary Wallstonecraft opublikowala pierwszy protest kobiety przeciwko ponizaj^cemu polozeniu plci niewiesciej.
Na tie tych tendencji panuj^cych w spoleczenstwach XVIII w. rozwin? la si? sekta skopcow, a Casanowa pisal swe pami? tniki. Skopcy to jedna z sekt religijnych: Kosciola prawoslawnego, w ktorej mozna stwierdzic echa wplywu manicheizmu. i Skopcy zdobyli sobie rozglos w XVIII w. w Rosji, gdzie stanowili ascetyczn$f odmian? chlystow. Ze wzgl? dow moralno-religijnych kastrowali si? oni, gdyz, ich zdaniem, byl to najradykalniejszy sposob, aby zachowac ascez? і czystosc obycza-jj jow. Czlonkowie sekty m? zczyzni poddawali si? kastracji dwustopniowej: I stopien| czystosci, czyli „mala piecz? c", polegal na usuni? ciu obu jqder, a II stopien czystosci,|
|
|
ffitJobn. Hunter (1728—1793), angiclski lekarz, ktory dokonal na sobie dramatyczncgo ckspcrymentu. Po wszczcpicniu sobic zarazkow kify doszcdi do blfdnego wniosku, zc kila і izczqcz — ka Sij jcdna і ta sama choroba
78. Franciszek Antoni Mesmer (1734—1815), odkrywca mag — nctyzmu zwierz^ccgo і tworca mesmeryzmu
czyli „duza piecz? c” — na dodatkowym usuni^ciu pnjcia. Czlonkowie sekty kobiety ; byly pozbawione piersi, brodawek sutkowych, warg sromowych mniejszych lub ; wi§kszych albo lechtaczki. Niektorzy czlonkowie sekty praktykowali rytuaiy kaniba — I listyczne; obcigta piers kobiety byia rozdzielana na cz^sci і zjadana. Czasem rodzice skopcy dokonywali kastracji swych dzieci, aby pozbawic je narztjdu wiodqcego do grzechu і zapewnic im doskonaiosc.
Casanova (Giovanni Giacomo Casanova di Seingalt, 1725 -1798), wloski pisarz і pami? tnikarz pisa! w j^zyku francuskim. Swoje liczne podroze, awanturnicze przygody (cz^sto przebywal w wigzieniu), a zwlaszcza romanse opisal w Pamigtni — y kach, w ktorych odzwierciedlil nie tylko wlasne przygody, lecz takze obyczaje epoki
I
|
80. Mcsmeryzm. Odkrycie „magnetyzmu zwierzecego" jako sily jcczniczej bylo medyczn*4 sensacjti w Europie w XV1H w. Poprzez dotyk wytwarza si? mistyczny lancuch: chory zostaje wyleczony poprzez,,zwicrz? cy magnetyzm”, Afegoryczna litografia, 1780
rokoka. Ciq. gla pogoh za sukcesami seksualnymi zyskala mu rozglos uwodziciela і awanturnika. Casanova stal si? w literaturze symbolem dqzenia do rozkoszy zmyslowej, ktorej podporz^dkowany jest styl zycia. Byi uwodzicielem, ktorego celem dzialan bylo samo przezycie rozkoszy z коЬіеЦ, jednakze bez tworzenia z 11І4 gl? bszej wi? zi uczuciowej. Wyrafinowana technika zdobywania kobiet І niezwykla sprawnosc seksualna przyczynialy si? do zdobycia і uszczesliwienia erotycznego kobiety; tym wi? kszy by! jej zawod, gdy rychlo zostawala porzucona.
W XVIII w. rozwin? la si? nauka: biologia і medycyna. Albert Haller (1708- 1777), Szwajcar, stworzyi fizjologi? jako nauk?. Rozumial przez nia caloksztalt czynnosci ustroju zdrowego. Wprowadzil tez dwa nowe poj? cia biologiczne: drazli — wosc (irritabilitas) і czulosc (sensibilitas). Drazliwosc to zdolnosc reagowania na podraznienie (np. mi? snia); czulosc to zdolnosc odczuwania (np. nerwu) (Szu — mowski, 1961). W 1732 r. Christian Wolff (1679-1754) wprowadzil termin „psycho — logia”. W 1794 r. Erasmus Darwin (1731-1802), dziadek Karola Darwina, wydal glosne dzielo pt. Zoonomia, w ktorym wylozyl teori? ewolucji.
W zakresie medycyny John Hunter w XVIII w. stwierdzil, ze kila і rzezqczka sq Ц sams* chorobq, tylko w roznych stadiach, majjjc^ rozne objawy. Odt<jd sadzono, ze istnieje tylko jedna „choroba weneryczna”. Franciszek Mesmer (1734-1815), iekarz niemiecki, tworca systemu leczniczego zwanego mesmeryzmem, wyeliminowal egzorcyzmy і zbudowal podstawy oddzialywania psych oterapeutycznego, к tore tlumaczyl teori^ magnetyzmu zwierz? cego, tj. przechodzeniem „fluidu" z magnety — zera na chorego. W ten sposob stal si? odkrywc^ leczenia sugestit* oraz snem hipnotycznym (Bilikiewicz, 1964),
Podczas gdy wielu znakomitych lekarzy, jak Julien La Mettrie (1709-1751), ha podstawie wynikow badari Andreasa Vesaliusa, Williama Harveya і innych, utwierdzalo si? w swych pogl^dach epikurejskich (La Mettrie, 1748 і 1951), to
82. Gorset do zapobicgania masturbacji stosowany jeszczc na przclomie XIX і XX w. (z dzicia Magnusa Hirschelda pt. GcscMechtskunde)
|
{r5
|
w kr? gach sklaniaj^cych si? do stoicyzmu і pietyzmu pojawily si? no we obawy J w odniesieniu do kazdego sposobu aktywnosci seksuainej. Jak pisze Mette (1974), | Friedrich Hoffmann (1660-1742), zalozyciel kierunku nerwizmu w medycynie, f sklonny byl do przyj? cia zwiqzku istniejqcego mi? dzy mozgiem і nasteniem. Jego J objasnienia wzbudzily silniejszy oddzwi? k. Doprowadzilo to nie tylko do pogl^du, f ze mozg і nerwy za posrednictwem wychodz^cych z nich pr^dow reguluj^ wspoldzia — f lanie wszystkich narz^dow, lecz takze do tego, ze upust nasienia ma doze znaczenie f dla organizmu. W zwi^zku z tym pojawily si? troski о zapobieganie marnotrawstwu f nasienia і jak najsilniejsze przeciwdzialanie — jego upustowi. Wielu wyznawcow | holdowalo pogl^dowi, ze nadmiar stosunkow plciowych pociqga za sob$ szkodliwe f dla zdrowia nast? pstwa, a masturbacja jest glownq przyczyng. wyniszczenia cielesne — > go, chorob nerwowych і psychicznyoh. W drugiej polowie XVIII w. rozbudzone j przez uswiadamianie mieszczanstwa wspolczucie dla losu straszliwie zaniedbanych І chorych psychicznie spowodowalo pojawienie si? w polu widzenia medycyny?’ problemu і znaczenia ludzkich nami? tnosci (Falconer, 1789; Scheidemantel, 1787). / W zasadzie az do XVIII w. medycyna nie miala wi? kszych problemow j z masturbacjg.. Dopiero wowczas, w zwiqzku z podnoszeniem sprawy znaczenia / і nasienia dla mozgu і zdrowia czlowieka, zacz? ly si? pojawiac liczne glosy oskarzenia. I W 1710 r. w Londynie ukazalo si? dzielo dra Bekkera pt, „Onania, haniebny grzech l samoplamienia і wszelkie jego straszne nast? pstwa u obu plci ujawnione wraz z rad$ ; duchow£| і lekarsk^”. Pamfiet Bekkera wyzwolil lawin? publikacji straszqcych ; skutkami masturbacji (Wettley, 1959). Simon Andre Tissot (1728-1797), lekarz z Lozanny zajmujqcy si? wielostronn^ dzialalnosciq literackq і medyczno-uswiada — j
mia&C3, wydal w 1760 r. ksi^zk? pt. Onanizm, czyli rozprawa о chorobach spowodowanych przez masturbacji, Od lego czasu zajmowal on pierwsze miejsce w rz? dzie tych, ktorzy w najczarniejszych barwach odmalowywali szkodliwe dia zdrowia nast? pstwa masturbacji (Mette, 1974). Wedlug niego nie ma zadnej choroby, ktorej nie mozna by wywiesc z masturbacji, bowiem jest ona przyczyn^ impotencji, nieplodnosci, suchot, epilepsji, reumatyzmu, slepoty, rzezqczki, zaparcia, hemo — roidow, obl? du, niedorozwoju umyslowego, przedwczesnej smierci lub samobojstwa.
Nieco inaczej do zagadnienia zwiqzkow mozgu z nasieniem podchodzil Martin Schurig (1662-1733), lekarz niemiecki. Wydal on rozpraw? pt. Spermatologia historico-medica h. c,, Seminis Humani consideratio physico-medico-legaieis, qua eius natura et usus insimulque puse generationis et varia de coitu aliaque hue pertinentia, V. G. de Castratione, Herniotomia, Phimosi, Circumcisione, Reculitione et Injibula — tione. Dzielo to miaio 800 stron і obejmowalo wiedz? о znaezeniu narzqdow plciowych oraz о fizyeznym і moralnym znaezeniu aktu seksuainego. Schurig zalecal w піт odbywanie spolkowania nie tylko w celu zaplodnienia, ale takze ze wzgl? du na higien? cielesna і moralnosc. W swoich pozhiejszyeh dzielach Schurig obszernie opisal morfologi? narzqdow plciowych kobiecych oraz lechtaczki, zagadnienie dziewictwa, dojizewania І masturbacji oraz akt spolkowania. Stawial on — niezgodnie z duchem epoki — na rowni poz^danie nj? zczyzny і poz^danie kobiety. Ze wzgl? du na mnogosc wydanych dziel oniawiajqcych zagadnienia seksualne, jak і na post^po — wy ich charakter mozna uwazac Schuriga za jednego z pionierow seksuologii.
Schurig krytykowal cz? sto surowe uj? cie seksualnosci przez duchowienstwo. Jak pisal Jaeckel (1969), wi? kszosc owczesnych lekarzy uginala si? pod naciskiem koscielnym І spolecznym. Wyl^czyli oni problemy seksualne z medycyny, a ich ocen? pozostawili duchownym, prawnikom і filozofom. Schurig odwrotnie; opublikowa! wiele dziel, w ktorych odwaznie і rzeczowo walczyl z przes^dami. W jego ksi^zkach pop? d seksualny nie jest oceniany jako grzeszny, lecz jest uwazany za naturalne oddzialywanie sokow nerwowych, ktore wowczas zwano spiritus (dzis wladomo, ze
83, 
Rewolucyjna wiedza po lacinic. Strona tytuiowa ksiqzki Martina Schuriga (1720 r.) traktujijca о „паисс о nasicniu". lest to dzielo о spoikowaniu, w ktorym autor — і to w XVIII w. — wypowtadai si? za caikowitym rownouprnwnic — iticm kobiety
kobiety”), wydanym w 1729 r., az 50 stron poswi^cil lechtaczce і zapytywal, czy ten ;| narzqd bylby stworzony, gdyby nie mial zadnego celu. W Parthenologia (wiedza 4
0 
dziewictwie), wydanym w 1729 r., stawial pod znakiem zapytania wartosc blonyfi f dziewlczej І zalecal spoikowanie w czasie menstruacji. W dztele pt. Gynaecologiam wydanym w 1730 r., porownywal reakcje seksualne m? zczyzny і kobiety oraz ; stwierdzil, ze orgazm jest tak samo potrzebny kobiecie jak m? zczyznie. Za szkodli-,;| we nast? pstwa diugotrwalej wstrzemi? zliwosci plciowej uwazal brak apetytu, nie — 7 ‘ plodnosc, obl? d, epilepsj? І smierc. Ale rowniez za szkodliwe uwazal ekscesy seksualne; one rowniez mogly doprowadzac do zaburzen psychicznych, slepoty; iysiny, dny і smierci. Oprocz wielu post? powych pogl^dow Schurig glosil takze. fi ;
1 takie, ktore zostaly potem odrzucone przez seksuologi? і seksiatri?.
Bernard de Mandeville (1760-1733), angielski lekarz і pisarz, krytykowa! l| owczesn^ moralnosc, zwlaszcza w sferze seksualnej. Jak podal Jaeckel (1969),.® j — krytykowal on tych, ktorzy lansowali jedynie milosc platoniczna; uwazal ich zafj natury zimne і flegmatyczne. Wedlug niego natury zdrowe sq silne і maj^ gon{cyf| ; temperament. Za podstaw? moralnosci nie uwazal ani Boga, ani rozum. W 6wczes? fl nych prawach moralnych widzial tylko trick klasy panujjjcej. Aby zapewnic sobie|| ,7 wyl^czne wladanie oraz roszczenia do rozkoszy, mozni wmawiaj^ biednym, ze|| f: byioby szlachetnie, gdyby wstrzymywali swe zmyslowe nami? tnosci. Sami jednak|| і tego nie przestrzegajq, gdyz ich to nie dotyczy. J| 7
W XVIII w. rowniez biologowie zajmowali si? roznymi zagadnieniami seksual-||; nymi. Przykladem jest Georges BufTon (1707-1788), biolog і filozof francuski. ff 7 Napisal on 44-tomowe dzielo pt. Histoire naturelle w ktorym jako pierwszy|f poruszyi zagadnienie zmiennosci gatunkow pod wplywem srodowiska. Wiele uwagi§| ; poswi? cil on biologicznemu procesowi plodzenia, ktory opisal z niezwykl^ precyzjq Jf : jak na owczesny stan wiedzy. Karol Linneusz (1707-1778), szwedzki przyrodnik^i;| j.
g|
і
84.
 |
Strona tytulowa dzieia Bcrrmrda de Mandeville, w ktorym krytykujc owczesni} moralnosc oraz stwierdza, ze milosc sek-, sualna ludzi jest zdrowa І potrzebna (wydanie z 1924 r.‘ ,■
|
|
tworca pierwszego uporztjdkowanego і jednolitego ukladu systematycznego swiata roslin і zwierz{|t, wprowadzil nazw? „mammalia” (ssaki), pochodzaca od }ac.
v mamma—piers. Jest to klasa istot zywych, ktorych potomstwo przychodzi na swiat zywe і jest odzywiane za posrednictwem piersi matki.
a: Wsrod ludzi post? powych w XV11I w. nie brakio tez duchownych. Alfonso.
; Maria de Liguari (1696-1787), katolicki teolog moralny і wloski mofalista, w dziele pt. Theologia moralis, wydanym w 1753 r., wyrazil pogk|d, ze milosc malzenska jest wystarczaj^cym motywem do odbywania stosunkow plciowych m? za z zonq; celem tych stosunkow nie musi bye prokreaeja. Na owe czasy by! to poglqd bardzo post? powy.