Psychohydrauliczny model seksualnosci, uksztaltowany przez psychoa- naliz?, witjze si? z trzema zasadniezymi czynnikami majqcymi istotne znaezenie dla kultury. Czynnikami tymi, wedlug Schmidta (1974), stp wyobrazenie о pierwotnej aspolecznosci seksualnosci, koncepcja sublimacji oraz teza о koniecznosci represjo — nowania seksualnosci w celu tworzenia kultury. Wedlug psychoanalizy seksualnosc jest rezerwuarem stale si? odnawiajgcej energii, ktora d^zy do bezposredniego rozladowania; mozliwosc jej opanowania polega na hamowaniu, kanalizowaniu і przemianie energii. Rownoczesnie psychoanaliza przejawiala ambiwalentny stosu — nek do represji seksualnosci uwazajqc j^ za zjawisko wprawdzie szkodliwe, lecz konieezne do tworzenia kultury. Zgodnie z zalozeniami psychoanalizy seksualnosc jest pierwotmh aspoleczn^ і destrukcyjnji sil£| (a przynajmniej dopoty, dopoki jest opanowana przez zasad? rozkoszy), ktora w znaeznym stopniu utrudnia wspolzycie ludzi. Hamowanie І represja seksualnosci st| koniecznosci^, aby przeciwdzialac jej destrukcyjnym wplywom, Jednakze represjonowanie seksualnosci nie moze nie powodowac nast? pstw, gdyz nie wyladowana energia stwarza sobie drog? ‘Ujscia w postaci objawow patologicznych. Ambiwalentne nastawienie psychoanalizy do represji seksualnosci і w ogole do seksualnosci wiedzie do dalszych,’konsekwencji. Poniewaz nie wszystka energia seksualna moze zostac rozladowana poprzez aktyw — nosc seksualna, a nie roziadowana wywiera dzialanie szkodliwe, przeto nalezy znalezc sposoby przeksztafcenia energii seksualnej w inne rodzaje energii. Bez tych wymagan nie do pomyslenia jest system teoretyczny. W ten sposob powstaia koncepcja sublimacji, wedlug ktorej przyjmuje si?, ze energia seksualna moze bye wykorzystana do innych, wyzszyeh celow. Traktowanie motywacji seksualnej jako spontanieznej і stale powstajqcej energii pop? dowej, ktora pierwotnie jest aspoleczna і wymaga sublimacji, doprowadzilo do zasadniczej tezy psychoanalitycznej teorii kultury, poiegajgcej na twierdzeniu, ze represjonowanie seksualnosci jest warunkiem tworzenia si? kultury.
Przyj? cie modelu ekologicznego seksualnosci automatyeznie sprawia, ze takie czynniki, jak pierwotna aspolecznosc seksualnosci, jej sublimacja oraz represja jako warunki tworzenia kultury przestaj^ miec znaezenie przypisywane im uprzednio. Wedlug Schmidta (1974) kazdy z tych czynnikow by! tylko jednym z elementow teorii spolecznej kontroli seksualnosci. Czynniki te wiqzq si? z traktowaniem seksualnosci jako zagrazajqcej energii, a wi? c nie daj^ si? one pogodzic z modelem ekologicznym, wedlug ktorego motywaeja seksualna stanowi gotowosc, czyli dyspo — zycj? do okreslonych dzialan о pewnej intensywnosci majqcych miejsce w okreslonej sytuacji pobudzajqcej. Stwierdzenie psychoanalizy, ze ograniczenie motywacji seksualnej wyzwala frustraeje, konfHkty oraz zwiqzane z tym reakcje patologiczne, nie ulega zmianie przy przyj? ciu modelu ekologicznego. Warto podkreslic, ze miar^ spoleczenstwa kulturalnego jest poziom, na ktorym jego czlonkowie kontroluj^ swoje zachowania seksualne і kieruj^ nimi bez zewn? trznego przymusu. Kontrola І kierowanie sq automatyezne, lecz musz^ bye wyuezone (Mahoney І Thoresen, 1972).
Wplywy kultury na seksualnosc mogg si? przejawiac w roznych zakresach. Wedlug Browna і Miraglio (1978) nawet przepisy zywieniowe sq cz? scig kulturowo uwarunkowanej identyfikaeji seksualnej, gdyz odzwierciedlajq oczekiwania spolecz — ne wobec m? zczyzny і kobiety. M? skie і zenskie role wyrazajq si? w wyborze pozywienia І zachowaniach przy jedzeniu; dotyezy to wszystkich epok і wszystkich kultur, Na przyklad w wi? kszosci kuitur tradycyjnym obowigzkiem kobiety jest przygotowanie posilku і podanie go rodzinie, a obowigzkiem m? zczyzny jest zapewnienie pozywienia. Takze ideal pi? knosci, okresiany w kategoriach wygl^du, jest rozny w roznych kulturach, a wi? c to, со jest uwazane za przyjemny lub odpychajj|cy obraz ciala u partnera seksualnego, rozni si? w roznych kulturach, A upragniony wygl^d ciala jest waznym czynnikiem w determinowaniu ilosci І rodzaju spozywanego pokarmu. Wprawdzie pozywicnie in і Jang, spopularyzowane przez kultury wegetarianskie, jest obecnie zjawiskiem uniwersalnym, jednak w prak — tyce kazde spoleczenstwo okresla wlasne typowo m? skie lub zenskie pokarmy oraz ustala normy wlasciwych zachowari przy jedzeniu odpowiednie dla danej plci.
M? zczyzna І kobieta rozni^ si? wzorem zachowania seksualnego w zakresie potrzeby posiadania lub opuszczenia stalego partnera, stopnia promiskuitywnosci, wieku preferowanego partnera seksualnego, ujawnienia roznych typow aktywnosci seksualnej itp. Roznice te sq ogolnie wyjasniane w terminach teorii kultury і psychologii; istniejst takze proby wyjasniania ich przez teori? socjobiologii, zwlaszcza zas przez teori? selekcji seksualnej і teori? inwestycji rodzicielskiej, Wedlug Jensena (1978) w tej ostatniej teorii przyjmuje si?, ze matki inwestujq znacznie wi? cej w potomstwo niz ojcowie, dlatego ich strategia malzenska jest inna. Uznajqc, ze zachowanie ludzkie rozwin? lo si? w kierunku maksymalizacji przystosowania si? і przekazania genow nast? pnemu pokoleniu — і to w jak najwi? kszej iiosci — mozemy rozwijac na tej podstawie wiele hipotez. Jednq z nich autor wyraza w przekonaniu, ze potrzeba posiadania partnera (wi? zi mi? dzyludzkiej) jest uwarun — kowana u m? zczyzny і kobiety innymi przyczynami. U m? zczyzny zasadniczst rol? odgrywa pragnienie upewnienia si?, ze kobieta przekaze jego geny potomstwu (a nie geny innego m? zczyzny), natomiast kobieta pragnie zmaksymalizowac prawdopodo — bienstwo zachowania trwalych inwestycji m? zczyzny w niq. і jej potomstwo. Transkulturowe badania kultur, w ktorych kobiety maj^ wielu m? zow (a m? zczyzni kobiet), ssi zgodne z Ц hipotez^.
Ciekawg interpretacj? kultury, орагЦ na teorii informacji, a majsjcq. duze znaczenie dla seksualnosci, zaproponowal McLuhan (1951). Sqdzil on, ze czlowiek zmierza przez zycie tak, jakby mial z tylu zamocowane lustro, dlatego swiadomosc rzeczywistosci dociera do niego dopiero wtedy, gdy rzeczywistosc przemija. Tresc przekazywanej informacji nie ma decyduj^cego znaczenia, natomiast ma je sposob jej przekazywania. §rodki informacji znamionujqce dan^ kultur? modyfikujsi zespol zmyslow, a wi? c і charakter informacji, ktore za pomoc^ zmyslow docierajsi do organizmu. Nowe srodki informacji zmieniaj^ rownowag? zmyslow (wzroku, sluchu, w? chu, dotyku), со przyczynia si? do zmiennych reakcji organizmu, wywieraj^cych z kolei okreslony wplyw na otoczenie.
Kultura zachodnioeuropejska jest wprawdzie spusciznq. antycznej kultury greckiej І rzymskiej, jednak jej wlasciwosci w duzym stopniu uksztaltowalo chrzesci — janstwo, na ktore z kolei pewien wplyw wywarl judaizm. Wsrod wielu przemian zachodz^cych w zachodnich spoleczenstwach przemyslowych istotnq rol? odgrywa przyspieszenie tempa zycia і przemian w srodowisku czlowieka, wzrost mnogosci kontaktow mi? dzyludzkich і ich urzeczowienie, proces laicyzacji, rozwoj postaw konsumpcyjnych oraz kultury masowej. Wszystko to wywiera okreslony wplyw na caloksztalt przejawow seksualnosci czlowieka.
Badania Kinseya і jego wspolpracownikow (1948, 1953) wykazaly, ze kultura zachodnioeuropejska preferuje „pozycj? misjonarskq” w stosunkach heteroseksual- nych (kobieta lezy na wznak — m? zczyzna na gorze). Z badari tych wynika, ze pozycje przyjmowane przy spolkowaniu uwarunkowane kulturowo, nie biologicz- nie, w zwiqzku z czym G. Marks (1978) zastanawial si? nad tym, czy kultura w ogole stworzyla jakis specyficzny wzor spoikowania? Czy jest on uwarunkowany czynnika — mi fizjologicznymi, czy spolecznymi, a jesli tymi ostatnimi, to jakie jego determinanty? Starozytna Grecja, Rzym і Ameryka Polnocna dostarczajsj danych, ktore badane z perspektyw historyczno-ekonomicznych І seksuologicznych wskazujsj na to, ze Grecy preferowali penetracj? pochwy od tylu, Rzymianie — pozycj? odwrotnsi (m? zczyzna na wznak, kobieta na gorze), a mieszkancy Ameryki Polnoc — nej — pozycj? misjonarsk^. Preferencje te (oraz swoist^ „kinetyk?*/ spolkowania) mozna cz? sciowo wytlumaczyc oddzialywaniami szerszych, nie seksualnych, iecz socjoekonomiczynoh і kulturowyoh czynnikow.
Zmiany, к tore w ciggu ostatnich dwoch wiekow przeksztalcily kultury wiejskie w spoleczenstwa wieikomiejskoprzemyslowe, spowodowaly tez powstanie pewnych nowych cech przejawienia si? seksualnosci oraz koncepcji, za pomocj| ktorych staramy si? wyjasniac. Przede wszystkim zmienilo si? srodowisko, w ktorym tradycyjnie przekazywana byla wiedza seksualna oraz uprawiane praktyki seksual — ne. Wedhig Gagnona (1978) powstanie przemyslowych, miejskich spoleczenstw z narodowymi systemami srodkow przekazu wywarlo g!?boki wpiyw na kontekst, w jakim czlowiek uczy si? teorii seksualnej, oraz na drogi, na jakich jq praktykuje. Seksualnosc funkcjonuje obecnie na tie kulturowo uksztaltowanych imperiow przemyslowych, przy czym to przeksztalcenie warunkow jej ftmkcjonowania jedynie cz? sciowo znajduje wyraz w zmianie modelu myslenia о seksualnosci. Gagnon uwazal, ze wspolczesne teorie seksualnosci oscylujii mi? dzy starymi koncepcjami reUgijno-medycznymi a stale rozbudowujqcymi si? koncepcjami wiedzy psychospole — cznej. We wspolczesnych spoleczenstwach zachodnich formy uczenia si? w odniesie — niu do seksualnosci w duzej mierze opieraj^ si? na stale wzrastaj^cym udziale srodkow masowego przekazu oraz popularno-informacyjnej dzialalnosci nauk spolecznych І behawioralnych. Podobnie jak w innych dziedzinach zycia informacje
0 standardach І preferencjach seksualnych uzyskuje si? w coraz mniejszym stopniu przy kontaktach,,twarz$ w twarz” niz przez wtorne, niepersonalne formy uczenia — si?. Jednakze czerpanie wskazowek ze srodkow masowego przekazu wcale nie oznacza rzeczywistego post? pu, gdyz wzory z nich pochodzqce w duzej mierze sj| oparte na przestarzalych koncepcjach seksualnosci. Wypracowanie nowych koncep — cji seksualnosci, a zwlaszcza przekazywanie ich za posrednictwem srodkow masowego przekazu, staje si? obecnie warunkiem prawidlowego uczenia si? (oraz praktyko — wania) seksualnosci, zwlaszcza w spoleczenstwach wysoko rozwini? tych.
Nic dziwnego, ze w takiej kulturze badacze zachowania dopiero od niedawna zwracaj£| uwag? na znaczenie kontaktu seksualnego dla zachowan spolecznych
1 seksualnych czlowieka. Wedlug Mandela (1977) czlowiek ma elementarmg pierwot — nq potrzeb? doznawania kontaktu skomego, podobnie jak potrzeb? odczuc seksualnych w w? zszym zakresie. Jest to znamienne dla naszej logocentrycznej kultury, wraz z jej przewartosciowaniem sposobow myslenia і mowienia, ze tak pozno dokonala tego waznego odkrycia antropologicznego. Zbyt dlugo nie doceniala ona tego faktu, ze czlowiek, ktory czulosc daje і jej doznaje, moze miec inne mysli, inaczej wartosciowac rozne problemy і zjawiska oraz inaczej ksztaltowac swiat niz wowczas, gdy by! pozbawiony tych przezyc.