•P Obejmuje on XIX w,, tj. okres, w ktorym rozwijaly si? juz pocz^tki
seksuologii, jednakze nie byla ona jeszcze nauk^t wyodr? bnion^. Wspolczesna seksuologia w duzej mierze opiera si? na osiqgm? ciach uzyskanych w tym okresie. ;; W XIX w. wiele roznych dyscyplin naukowyeh rozpocz? lo badanie przejawow seksualnosci wchodz^cych w ich zakres. I chociaz dysponowano jeszcze dose skromn^ metodologhj tych badari, nagromadzono wiele faktow, ktore staly si? podstaw^ rozwoju wspolczesnej seksuologii.
Wiek XIX przyniosl (zapoczEj-tkowane w XVIII w.) urbanizacj? і przesuni? cie akcentu z mieszczansko-kapitalistycznego idealu pracy na burzuazyjno-imperialis — tyezny ideal posiadania, a takze wynikajqcy z przesianek ekonomicznych proces „uekonomieznienia” stosunkow mi? dzy plciami (Filar, 1984). Pojawilo si? polowa — ■ nie na posagi. Liczb? malzenstw ograniczyl przymus ekonomiczno-socjalny. Zaroilo si? od zgorzknialych ciotek-rezydentek і starych panien. Idealem duchowym domu ; mieszczanskiego byly trudne zasady spolecznej koniecznosci. Zrodzilo to dwa nast? pstwa: 1) jeszcze bardziej usztywnilo oficjalne represywne podejscie do seksu — alnosci і rz^dz^cych ni^ regul, ktorych naruszenie godzilo w podstawy ekonomiczne ftmkcjonowania ustroju; 2) ozywilo „podziemny” nurt erotyzmu, gdyz niepomiernie : wzros! nan popyt, Jak zwykle w przypadku trudnosci w dost? pie do obiektu rzeezy — wistego, szukano coraz ch? tniej ucieczki w stylizacj? і praktyki zast? pcze. W okresie romantyzmu odrodzil si? feminizm і kult uczucia, kobieta przeksztalcila si? w przedmiot luksusu і poz^dania, sama przez si? stala si? manifestacjji seksualn^. Kobieta fatalna, kobieta wampir, to wynalazek romantyzmu przej? ty nast? pnie przez belle epoque і modernizm.
Wiek XIX, znamionuj^cy si? duzym rozwojem nauki і techniki, rozkwitem sztuki, a takze procesem laicyzacji kultury, stwarzal sprzyjajqce warunki do rozwoju seksuologii, aezkolwiek nadal utrzymywalo si? oficjalne niech? tne nastawienie do sfery seksualnej czlowieka. Byl to wiek, w ktorym burzuazja і mieszczanstwo staly si? klasami dominujgcymi і narzucily swoj styl zycia. Epoka romantyzmu charakte — ryzowala si? dtpzeniem do pelnego rozwoju ludzkiej osobowosci, kultem natury, uczucia і fantazji, m. in. gloryfikacjj| milosci romantyczno-senlymentalnej, nie
spelnionej, wymagajqcej wyrzeczen, rezygnacji і cierpien, Wi^iaia si? ona z nadaij istniej^cym kultem dziewictwa. I:
W XIX w. nasilily si? takze procesy emancypacyjne kobiet. Sufrazystki angielskielj zwalczaly przede wszystkim podwojnq moralnosc, Wedlug Starczewskiej (I975)gf dzialalnosc ich miala charakter moralizatorski; domagaly si? one od m? zczyznf| przestrzegania w malzenstwie takich samych zasad, jakie obowi^zywaly kobietyjj (wiernosc, czystosc obyczajow). Walka z podwojnq moralnosci^ wi^zala si? w Angli^E wiktorianskiej z duzym rozpowszechnieniem prostytucji, ktorq purytanscy straznicy:| moralnosci uwazali za czynnik pozwalajqcy na ochron? szcz? scia malzenskiegafi (Lechy, І 869). Feministki zwalczaly opini? m? zczyzn о koniecznosci istnieniaff prostytucji.
Podwaliny nowoczesnej etyki і filozoffi prawa stworzyl John S. Mill (1806-,
-1873), angielski fflozof, logik і ekonomista, jeden z czolowych przedstawicie3l|J empiryzmu і pozytywizmu. W dziele pt. Utylitaryzm. О wolnosci przedstawil zarys^ prawa, ktore odeszlo od milu о transcendentnym prawie natury; mialo ono dotychczasj charakter nadrz? dny І do niego naginano konwencje spoleczne (Filar, 1911Щ Poniewaz walor moralny prawa zostal zast^piony przez walor socjalny, prawo karne.| stracilo charakter moralizatorski. Mill (1870) prowadzil takze dzialalnosc na rzecz’i rownouprawnienia kobiet. Jak podaje Starczewska (1975), niektorzy uznawalt go najpowazniejszego obronc? praw kobiet. Glowne zrodlo niewoli kobiety widzial onif w niesprawiedliwym prawodawstwie. ktore pochodzenie swe zawdzi? cza prawu"
85. 
Thomas Robert Malthas {1766—1834). Sztych Unncllai
mocniejszego. Niewolnictwo kobiet w malzenstwie polegaio, wedhig niego, na tym, ze mgz by! wladcq wolnosci osobistej і majqtku zony (np. odpowiadal wobec innych osob za jej czyny), kobieta opuszczajqca m? za nie miala prawa ani do dzieci, ani do maj^tku, ktory wniosla do maizenstwa. M^z, gdy chcial, mogl za pomoca prawa zmusic ja do powrotu, Natomiast, oprocz wielu innych spraw, wolnosc kobiet (i rownosc partnerow) jest zasadniczym warunkiem powstania milosci jako relacji mi? dzyosobowej, ktora umozliwia stworzenie prawdziwej wspolnoty, a zarazem jest dojrzalym zwiqzkiem erotycznym. Mill znosil tu wywodzqce si? jeszcze od Pawla z Tarsu przeciwstawienie erosa (milosci erotycznej) І agape (milosci blizniego).
W XIX w. dzialal Thomas Robert Malthus (1766-1834), angielski socjolog і ekonomista, tworca teorii ludnosciowej, wedlug ktorej przyczynq n? dzy na swiecie jest fakt. ze ludzte rozmnazaj^ si? w wi? kszym stopniu, niz pozwala na to iiosc wyprodukowanych srodkow spozywczych. Przyrost ludnosci, wedlug Maithusa, musi bye powstrzymany, jesli ludzkosc chce unikn^c glodu. Uwazal on, ze przyrost ludnosci winien bye ogranipzony przez dobrowolne, odpowiedzialne decyzje ludzi, gdyz w przeciwnym przypadku dojdzie do koniecznosci regiilacji przyrostu za pomoeq. odpowiednich przepisow. Teoria Maithusa z wielu powodow byla ostro krytykowana і odrzucana przez 150 lat, jednakze w ostatnich dwoch dziesi^tkach lat, w zwi^zku z ekspansj^ demogratiezna ludnosci swiata, znowu nabiera duzego znaezenia. Trwaja dyskusje nad koniecznosci^ regulacji Hczby urodzin і ograniczenia przyrostu natuiralnego. Od nazwiska Maithusa pochodzi nazwa maltuzjanizmu, kierunku ekonomiezno-demografieznego, zgodnie z ktorym n? dz? ludzi mozna usunqc jedynie poprzez ograniczenie przyrostu naturalnego. Malthus uwazal, ze ludziom zagraza w przysziosci glod, gdyz iiosc srodkow zywnosci wzrasta w post? pie arytmetyeznym, a liezba ludnosci. w post? pie geometryeznym.
W XIX w. antykoncepcja odrodzila si? jako ruch spoleczny (Lesinski, 1961). Sprzyjalo temu: przeludnienie w niektorych krajach, rosn^ca ciasnota mieszkanio — wa, migraeja ludzi do miast, mdustrializacja, rosn^ce tendeneje humanitarne, cmancypacja kobiet itp. Poradnictwo przedsiubne zostalo zapoczqtkowane w 1879 r., gdy Francis Gallon (1822-1911), angielski lekarz і przyrodnik, prekursor stosowania metod statystycznych w biologii (biometria), stworzyl eugenik?, czyli nauk? zajmujqcq. si? wszystkimi czynnikami, ktore majq wplyw na ras? ludzkjj і na jej polepszenie; Warto nadmienic, ze lecznictwo zorganizowane, a wi? c medycyna spoleczno-zapobiegawcza takze rozwin? la si? dopiero w XIX w., obok medycyny indywidualnej.