W XVI w. zachodzify w Europie procesy, ktore w przyszlosd mialy rzutowac na negatywne nastawienie do seksualnosci. Zgodnie z Filarem (1984) byly to: epidemia кІіу і narodziny ideoiogii mieszczanskiej. Na przelomie XV І XVI w. (1495- 1520) wybuchla w Europie wielka epidemia kily. Poniewaz choroby uwazano za kar? Воіц. za grzechy, epidemia ta musiala spowodowac wytworzenie si? emocjonainych skojarzeri со do grzesznosci seksualnosci, a w slad za tym negatywne do niej nastawienie. Najwazniejszq rol? w negatywnym ustosunkowaniu si? do seksualnosci odegrala jednak ideologia mieszczaristwa, nowej klasy wchodzqcej na aren? dziejow. Mieszczanska ideologia reformacji wyst? powala przeciwko seksualnosci m. in. dlatego, ze pragn? la wykazac swq wyzszosc moralnq (jak kazda idea rewolucyjna) nad ideologic klasy panujqcej, przeciwko ktorej walczyla (Ossowska, 1958). Racjonalizm reformacji z rowni) sil^ odrzucal katolicko-feudalny mistycyzm,
jak і renesansowq zmysiowosc; oba te pr^dy byiy sprzeczne z jego idealami. Reformacja d^zyia bowiem do zniesienia roznic mi? dzy morainoscitj doskonalq а тогаіпозсщ dnia powszedniego (roznice te byiy bardzo wyrazne w okresach poprzedzaj^cych), dlatego wymagala ciqgiej ascezy od wszystkich (Mayer, 1972).
W 1559 r. na zlecenie papieza Pawla IV Kosclol katolicki wydai Index librorum prohibitorum, katalog ksi^zek zabronionych do czytania. Pius V ustanowil osobnQ kongregacj? zajmuj^c^ si? aktualizacj^ katalogu (ostatni Index ukazal si? w 1948 r., a w 1967 r. zostal zniesiony). Zawieral on zresztq nie tylko spis ksi^zek, lecz takze і spis autorow, ktorych wszystkie dziela byiy zabronione. Pierwotnie Index wymie — rzony byl przeciwko pismom heretyckim, by! wi? c przejawem kontrreformacji, potem poszerzono go о pisma wymierzone przeciwko wierze. moralnosci І obyczajo-
|
|
щ
15
wosci katoiickiej. Poczatkowo zakazowi podlegala nie sama trpsc seksualna pism, ; lecz tendencje antykoscielne przejawiaj^ce si? w opisie nierzqdu і nieobyczajnosci kleru (np. Dekameron Boccaccia). Od XVII w. zamieszczano w indeksie wszelkie ksigzki о tematyce erotycznej.
W XVI w. (w 1524 r.) w noweli Luigi da Porto jednej z najslynniejszych par miiosnych w kulturze europejskiej nadano imiona Romeo і Julia. Wedlug JaeckeJa (1969) material do Romea і Julii, chociaz te postacie wyst? powaly pod innymi ; imionami, pojawil si? po raz pierwszy w 1476 r. w opowiadaniu Wlocha — Masuc — cio. Romeo і Julia to klasyczna para milosna, ktora chciala zrealizowac sw^ milosc wbrew woli wrogich sobie rodztn, z ktorych pochodzili. Obydwoje zaplacili za to smierciip Romeo przebi! si? z cierpienia szpadjj, a Julia umarla z boiu. Obydwoje woleli smierc niz rozk}k?. РоесІ odrodzenia gloryfikowali ich jako ludzi, ktorzy walczyli о swe prawo do milosci. Wiliam Szekspir (1564-1616), angielski poeta, dramatopisarz і aktor, najwybitniejszy dramaturg swiata, rozpatrywal tragedi? Romea і Julii na tie stosunkow spolecznych і wsfcazywal przy tym, ze zmyslowa milosc moze wiesc do dziatan aspolecznych.
W еросе odrodzenia wzmoglo si? zainteresowanie biologic, a m. in. anatomi^.
W duzej mierze przyczynil si? do tego Andreas VesaUus (1514-1564), flamandzki lekarz і anatom, profesor Uniwersytetu w Padwie.. Obalil on wiele bl? dnych poglqdow dotyczQcych budowy ciala ludzkiego. W 1537 r. dokonat potajemnie sekcji f zwlok zamordowanej ci? zarnej kobiety, przy czym po raz pierwszy w historii zostala | przez niego wypreparowana macica ci? zarnej kobiety wraz z jajnikami. Przedtem | anatomowie dokonywali sekcji tylko na zwierz? tach, a ich wyniki przenosili na j ludzi, со sprzyjalo powstawaniu falszywych poglqdow na temat budowy ciala f ludzkiego. Vesalius wykazal, ze obowigzujqca dotJ*d nauka anatomii (oparta I glownie na anatomii Galena) nie jest anatomic czlowieka (za jak^ uchodzila przez wieki), lecz anatomic zwierzqt. W 1543 r. wydal on dzielo pt, De humani corporis i fabrico iihn septem, kfore stalo si? podstawtj rozwpju anatomii nowozytnej. Dzielo f Vesaliusa stalo si? waznym czynnikiem, ktory przyczynil si? do upadku sredniowie — j: cznej wiary w autorytety (Szumowski, 1961). Stalo si? tez dowodem na to, ze przyrod? trzeba badac і opisywac. Podobny przewrot w ginekologii, jaki wywolal Vesalius w anatomii, spowodowalo w 1566 r. wydanie zebranych przez Konrada, Gesnera, szwajcarskiego lekarza і biologa, ginekologicznych pism od Hipokratesa do Vesaliusa (Jaeckel, 1969). W tym czasie (XVI w.) Femel probowal badac fizjoiogi? seksualn^ poprzez studiowanie „funkcji cielesnych1’. Takze uniwersalny geniusz Leonarda da Vinci (XVI w.) nie mogl pozostawac oboj? tny wobec zagadnien seksuafnych І anatomii narz^dow plciowych.
W okresie odrodzenia ozywii si? rozwoj nauki І medycyny, lecz prawie nic nie zmienilo si? w psychiatrii i w sytuacji chorych psychicznie (Korzeniowgki, 1965). Marcin Luter np. uwazal ich za czarownikow op? tanych przez diabla lub grzeszni — kow, ktorych nalezy karac. (We Francji dopiero w koncu XVII w. zniesiono kar? smierci za czary.) Panoszyla si? inkwizycja, a na porz^dku dziennym bylo palenie czarownic. Rownoczesnie nie ust? powaly proby garstki post? powej cz? sci spoleczen — stwa zmierzaj^ce do przeciwdzialania panoszeniu si? і naduzyciom ze strony,,swi? tej inkwizycji”. W 1577 r. w Bazylei wydano dzielo Johanna Weyera (1515- 1588) pt.
|
60. Girolamo Fracastoro (wg sztychu z XVII vv.), autor ogloszonego w 1530 r. poematu pt. Syphilis sive Morbus Galliots
|
|
De praestigiis daemonum ei incantationis ac venejiciis libri sex, w ktorym ten і odwazny lekarz і przeciwnik nagonek na czarownice dowodzil, ze osoby rzekomo • op? tane przez diabla pozalowania godnymi — і wymagaj^cymi leczenia — chory — ■; mi psychicznie. Dzteio to zostalo zamieszczone na indeksie koscielnym. Zgodnie ; z Mette (1974) w dziele Weyera znajduje si? opis wielu sytuacji erotycznych, ktore | stawaly si? powodem obwiniania о czary і oskarzania kobiet. Podczas gdy jego j rozwazania о histerii І melancholii, ze wzgl? du na humanitarn^ postaw? odwaznego | autora, upowazniajq do przyznania mu honorowego tytulu „ojca wspolczesnej f psychiatrii” (Roback, 1961), to w dziele jego brak jest g!?bszego wnikni? cia | w problematyk? patologii seksualnej. Jest to widoczne jeszcze dosadniej w nast? pnej f jego ksirizce pt. De irae morbo, w ktorej ogranicza si? do powierzchownego opisu v problemow erotycznych. Weyer odwaznie zarzucal trybunalowi inkwizycyjnemu j brak wiedzy і nieludzk^ wrogosc, jednak ograniczal si? tylko do obrony ludzi J chorych.
Pomin^wszy zachwianie si? obowiqzuj^cego dotqd w filozofii stoicyzmu (Erazm ; z Rotterdamu, 1926) w teoretycznych opracowaniach nie zachodzily zadne wazniej — sze zmiany, rowniez w zakresie seksualnosci. Niska ocena wartosci kobiety z reguly rzutowaia na pogl^dy і opracowania wszelkich autorow, nawet takich jak Paracelsus, ktory znany byl z przyjaznych ludzi om nastawien oraz daleki byl od dyfamacji (Mette, 1974).
Paracelsus (1493-1541), ktorego nazwisko brzmialo: Aureolus Theofrastus Bombastus von Hohenheim, odegral duz$ roi? w post? pie nauki і medycyny. Byl pionierem fizjologii, medycyny і psychologii. W 1527 r. otrzymal katedr? w Bazylei, gdzie rozwin^l stworzony przez siebie kierunek, tj. jatrochemi?, czyli nauk? opartq na przekonaniu, ze podstawa czynnosci organizmu sq przemtany chemiczne. Chemia ma si? zajmowac nie przeksztalcaniem metali w zloto, lecz pomagac medycynie, ktora jest naukq najwazniejszq І najwyzszg.. Paracelsus obalil autorytety Galena і Awicenny, a wi? c zerwal z autorytetami; uznawal tylko rozum і eksperyment.
Stworzyi koncepcj? specyfikow lekarskich, przy czym stosowal leki proste, zamiast bardzo dlugich recept sredniowiecznych. Za najlepsze lekarstwo uwazal milosc і zyezliwose dla chorych. Paracelsus sporz^dzll pierwszy opis chorob zawodowych і odrzucil koncepcj?, ze kila jest nowq chorobq, ktora do Europy zostala przeniesio-
63. Analomia plodzenia, Rysunck Lconarda da Vinci 0452-1519)
na z АшегукІ. Twierdzil, ze byla ona juz znana w Europie w ІЇ poiowie XIV w. Jednoczesnie opisal wielopostaciowosc кйу (m. in. кй? nerwow^, jej wrodzonosc і dziedzicznosc). Те koncepcje Paracelsusa nie znalaziy posluchu. W tym czasie zresztq wszelkie inne choroby weneryczne odsuni? te zostaiy na drugi plan, a nawet przyporz^dkowane kile, со zaciemnilo jej obraz. Paracelsus np. zaliczal rzezqczk? do
64.
 |
Johann Wcyer (1515—1588), odwazny przeciwnik nagonki na czarownice w C2asie rozkwttu „swi^tej inkwizycji”
_ nk-POnvm і» к nr кет уМ"аі$ш:їм Реку KcrvfH‘v к яд л iM’fTsoto
ЛШ*Г^ vi/.jfrf/f’i fj :т й/ctV*» fijrttivn. ir,’
»’K»W»V*,f Іїі/ A/Jf4a^*rlijt*
JBf/ Xttdtr/*r? l
tfb WibtfuKi-.
|
і. і; і іглм ;тплі гн ач ї nmnr і> j м лі * дй)ъ’-1^йАКАй|й л aifrttttts’ сй^гмілЛаніі1»’гллкіг. е«гі’і, і,|ііі’ «І t-Uif ЛИ і! І.! Jt;l; I МН’SltAV* l’,; AS <W_n n їййй^^її^^ьіЗзд |
: »S**pr «**» 1» mrt №/«• кв*а,-г»гг btr b^thi^- Jtr i^Metivr. :
%:*ШГЖ‘Ьг^ЬмягП: ’■ >v
tt*, МІ! SiifS/fc« P’i
*^fv* »»tfV ||щП
v. feyr. ‘**>
,; 74ar" * И
’.Л-‘Jrrr
«S«^>4ibwr*. (І^ЙівУЬ*WU j. 1 j
1 ‘ll**’C-*iJ ■ ‘i’Y^ t>nT*r>r*-t~Y діл: j
65. Pismo ulotnc о Paracelsusie z jego podobizm}. Miedzioryt z XVI w.
66. Ambrozy Parc {1517—1590), ktory vtrywoial skandal, po — nicwaz w swym podr? czniku pofoznictwa osmielil si? napisac rownicz о „roznych srodkach wzmagajqcych rozkosz u kobicty”
wczesnych objawow kily. W tym czasie toczono tez spory, czy istnieje tylko jeden wrzod pochodzenia wenerycznego, czy tez istnieje wrzod kilowy, a oprocz niego inny, „samodzieiny”, niezalezny od kily (tj. wrzod mi§kki).
Wsrod wybitnych lekarzy XVI w. wymientc nalezy Ambrozego Pare (1509-1590), chirurga francuskiego, two re? nowozytnej chirurgii. Вуї on chirurgiem nadwornym kroia Karola IX we Francji. Wydal podr? cznik poloznictwa, w ktorym opisal rozne srodki wspomagaj^ce uzyskanie przez kobiet? rozkoszy seksualnej. Podr? cznik zostal uznany przez Wydziai Medyczny Uniwersytetn w Paryzu za niemoralny і zostal pubiicznie spalony. Pare jedynie dlatego uratowal swoje zycie, ze
67, 
Porod pod koccm. Jcszczc w XVII w, czynnosci pofoznika, z powodu faiszywcgo wstydu, utrudmone byly w groteskowy sposob
pozostawal pod opiek^ moznej krolowej, Katarzyny Medycejskiej. Pare zapoczqtko — wat rozwoj poloznictwa wykonywanego przez m? zczyzn jako samodzielnej gal? zi medycyny (Mette, 1974). Uplyn? lo jednak jeszcze ponad 10 lat, zanim poloznictwo wykonywane przez m? zczyzn oddzielilo si? od chirurgii jako samodzielna dyscyplma.