Seksuologia (lac. sexus-piec, gr. logos — nauka, poj? cie, slowo) jest naukc zajmujccc si? wszelkimi konsekwencjami wynikajccymi z podzialu ludzi na dwie plci. Seksiatria (lac. .гелш-ріес, gr. iatreia-leczenie) jest naukc о zaburzeniach seksualnych, ich etiologii, patogenezie, symptomatology przebiegu, leczeniu І zapo — bieganiu іш. W tym uj? ciu jest to dzial medycyny klinicznej і teoretycznej zajmujqcy si? wszelkimi nieprawidlowosciami w zakresie sfery seksualnej bzlowieka; mozna jc tez uwazac za dzial seksuologii obejmujccy zagadnienia dotyczcce patologii seksualnej.
W literaturze naukowej, a takze popularnonaukowej, powszechnie — chociaz nieprawidlowo — stosuje si? wylccznie termin „seksuologia” na oznaczenie takze і tego dzialu nauki, ktory nalezy do seksiatrii. W chwili obecnej istnieje jednak wyrazna potrzeba rozgraniczenia tych dwoch poj? c, podobnie jak ma to miejsce w innych dziedzinadi wiedzy. Na przykiad pedologia jest naukc о fizycznym і psychicznym rozwoju dzieci і mlodziezy, a pediatria jest dzialem medycyny zajmujccym si? fizjologiij і patologic fizycznego oraz psychicznego rozwoju dziecka. Podobnie psychologia jest naukc о powstawaniu і przebiegu procesow psychicznych, cechach psychicznych czlowieka oraz regulacji jego stosunkow z otoczeniem, a psychiatria — naukc о chorobach psychicznych, nerwicach, niedorozwojach umyslowych і zaburzeniach osobowosci. Odroznienie poj? cia seksiatrii od seksuologii pod^ga za sobc konsekwencje praktyczne. Bowiem w tym uj? ciu seksuologiem moze bye kazdy specjalista z zakresu dyscypliny, w ktorej sklad wchodze problemy seksualne (pedagog, socjolog, prawnik,. psycholog, biolog itp.), zajmujecy si? szczegolnie tymi problemami, Natomiast seksiatre moze bye tyiko lekarz, gdyz jego wyksztalcenie przygotowuje go do diagnostyki і leczenia zaburzen, a m. in. seksualnych.
W rozwoju historyeznym pocz^tkowo byla mowa tyiko о seksuologii jako nauce obejmujccej zakres wiedzy wchodzecy zarowno w sklad seksuologii w jej obeenym rozumieniu, jak і seksiatrii. Jednakze od pewnego czasu wyodr? bnia si? seksiatri? jako dyscyplin? lekarskc, obejmujece psychofizjologi? і patologi? seksual — nc. Seksiatria jest jednak nadal integralnie zwi^zana z seksuologii (podobnie jak psychiatria z psychologic lub pedologia z pediatric), tak ze nie mozna jej calkowicie oddzielic od seksuologii.
Seksuologia і seksiatria sc mlodymi gal? ziami nauki, szybko rozwijajccymi si? zwlaszcza w drugiej polowie XX w., dysponujecymi pokaznc podbudowc teoretyez — nc oraz wlasnc. metodologic naukowc. Jcdro tych nauk zarysowane jest dose wyraznie; granice oddzielajece je od innych nauk sc jeszcze zatarte і — w obecnej chwili — trudne do scislego wytyezenia.
Czlowiek nie jest istotc| „peln^”. Zgodnie z piatoriskim poj? cifem androgin dopiero zjednoczenie seksualne m? zczyzny І kobiety, dopelnione przez Iqczqcq. ich milosc, tworzy pelnego, „calego” cziowieka. Podzial ludzi na dwie plci, oprocz wszelkich nast? pstw spoiecznych, spelnia kilka waznych funkcji biologicznych: 1) zwi? ksza zdolnosc adaptacji cziowieka do srodowiska poprzez zmieszanie si? substancji genetycznych; ma to duze znaczenie dla przezycia cziowieka jako gatunku; 2) zwi? ksza zdolnosc rozwoju; zmieszanie si? substancji genetycznych dwoch osobnikow rozszerza asortyment potencjalnych wrodzonych predyspozycji do rozwoju okreslonych zdolnosci; ich ostateczny rozwoj jest uzalezniony od oddzialywan srodowiskowych; 3) umozliwia reprodukcj? gatunku, a wi? c rozrod. Konsekwencj^ podzialu ludzi na dwie plci jest istnienie seksualnosci wraz z wszelki — mi przejawami wtornymi, a m, in. milosci^ erotyczn^. Seksuologia zajmuje si? wszelkimi nast? pstwami tego podzialu dla rozwoju cziowieka, dla harmonii jego wspozycia z innymi ludzmi і tworzenia z nimi wi? zi mi? dzyludzkich, m. in, nadaj^cych sens zyciu, Seksi atria zajmuje si? wszelkimi nast? pstwami tego podzialu maj^cymi znaczenie dla zdrowia cziowieka.
Podzial ludzi na dwie plci sprawia, ze warunkiem zachowania gatunku jest zespolenie si? dwoch komorek plciowych pochodz^cych z dwoch organizmow; m? skiego і zenskiego. W zwiqzku z tym kazdy z tych organizmow ma odpowiedni^ budow? morfologicznq umozliwiaj^cq spelnienie jego roli. Niezaleznie od zroznico — wania geograficznego, rasowego і ewolucyjnego dokonujqcego si? w przebiegu historycznie uwarunkowanego rozwoju cziowieka, biologiczno-morfologiczne rozni — ce mi? dzy ludzmi tej samej plci s^ niewielkie. Natomiast roznice w zachowaniach seksualnych ludzi, zmierzajqcych do kontaktu seksualnego, odznaczaj^ si? ogromn^ roznorodnosciq. Jest to wynikiem m. in. roznych postaw wobec rozkoszy seksualnej (ktora u cziowieka utracila swoj charakter jedynie instrumentalny, zautonomizowala si?, tzn. oderwala si? od prokreacji І przedstawia samoistnq wartosc) oraz roznych sposobow wpleccnia tej rozkoszy w caloksztalt rozwoju cziowieka І w swiat wartosci ludzkich.
Niewielkie roznice biologiczno-morfologiczne w budowie organizmow nalez^- cych do tej samej plci nie. oznaczajq ubostwa morfologiczno-funkcjonalnego. W miar? rozwoju coraz precyzyjniejszych metod badawczych odkrywamy bowiem ogromne bogactwo і wielorakosc mechanizmow wewn? trznych zapewniajgcych sprawnosc funkcjonowania organizmu cziowieka — takze і w sferze jego seksualnosci. Mechanizmy te bada si? obecnie na poziomie strukturalnym, molekularnym і submolekularnym oraz na poziomie funkcjonalnym biochemicznym (enzymatycz — nym і in.) І bioelektrycznym. W odniesieniu do seksualnosci — w obecnym etapie badan — mozna stwierdzic, ze mechanizmy biologiczno-fizjologiczne odgrywaj^ zasadniczii rol? w wyznaczaniu intensywnosci reakcji, odczuc І zachowan seksualnych, natomiast czynniki spoleczno-kulturowe, zwlaszcza te zwif|zane z procesem uczenia si? — w modulowaniu wzorow ekspresji seksualnosci. Procesow uczucio — wych nie mozna wyjasniac jedynie w kategoriach fizjologiczno-biologicznych. Rozne tresci procesow uczuciowych mogq bowiem wywolywac takie same reakcje na poziomie biologiczno-fizjologicznym, со swiadczy о tym, ze tresci te ksztaltowane przez innego rodzaju czynniki, tj. czynniki psychospoleczne. Z uwagi na ogromnq zlozonosc badanych zagadnien obowiqzuje scisle przestrzeganie metodologii badari naukowych oraz niezwykle ostrozna interpretacja ich wynikow, a zwiaszcza tych wykraczajqcych poza sfer? biologiczn^, ktore mogq miec zastosowanie w odniesieniu do calej biopsychospolecznej zlozonosc! cziowieka, takze w zakresie seksualnosci.
Organizm cziowieka jest systemem biologicznym na wysokim poziomie organi — zacji, podlegajqcym prawom biologicznym rz^dzqcym calq ozywion^ przyrodf|. Poza tym jednak czlowiek jest ізіоЦ spolecznq, uwiklanq w splot ustawicznie oddzialywa — jqcych nan czynnikow spoleczno-kulturowych, cechuj^cych si? ogromncj roznorod — nosci^, a odpowiadaj^cych kazdorazowemu stopniowi rozwoju kultury. Zaleznosc jest obustronna, gdyz nie tylko srodowiska biologiczne і spoleczno-kulturowe oddzialywajq na cziowieka, lecz czlowiek, dzi? ki swej aktywnosci tworczej, moze je do pewnego stopnia zmieniac. Przemiany w uwarunkowaniach biologicznych dokonuj^ si? wolniej, natomiast przemiany w srodowisku spoleczno-kulturowym mogq bye szybkie і gl? bokie. Wplywa to z kolei na cziowieka, przyczyniajqc si? do stosunkowo szybko zachodzgcych przemian w jego zachowaniach, zwyczajach і obyczajach, przemian odbywajqcych si? w efekeie uezenia si?. Wynikiem tego jest ogromne bogactwo і roznorodnosc zachowari, zwyczajow і obyczajow cziowieka spotykane nie tylko w odmiennych kulturach, lecz takze w obr? bie tej samej kultury na przestrzcni czasu.
Dziedziczenie kultury, a przynajmniej jej wartosci duchowych, odbywa si? poprzez uezenie si? і jest cech^ specyficznie ludzk^. Jednakze mozliwosc przy — swojenia sobie zdobyezy kulturowych jest uwarunkowana biologicznym genotypem ludzkim, stwarzaj^cym odpowiednie do tego predyspozycje, ktorych nie majq zwierz? ta. Wi? ksze zdolnosci do dziedziczenia і tworzenia kultury odgrywaly zreszt^ roi? selekcyjnq u praprzodkow cziowieka, со jest dowodem na to, ze ewolueja cziowieka jest wynikiem sprz? zonych oddzialywan biologicznych і kulturowych. W tym uj? ciu odroznianie tego, со nalezy do kultury, od tego, со nalezy do natury, jest w zasadzie fikcjq. Natura cziowieka przejawia si? w formach, ktore sg usankejonowane pewnymi obyezajami, modelami, wzorami, wartosciami і rytualami funkcjonujqcymi na danym etapie rozwoju kultury. Wszelkie reakcje, odczucia і zachowania cziowieka S3 wi? c wypadkow^ oddzialywania czynnikow biologicz — no-fizjologicznych і spoleczno-kulturowych. Wszystko to odnosi si? rowniez do seksualnosci, w ktorej zakresie wszelkie odczucia, reakcje і zachowania 53 uwarun — kowane nie tylko podlozem biologicznym, lecz takze nawykami kulturalnymi, ktore odznaczaj^ si? ogroran^ roznorodnosci^. Roznorodnosc ta jest tak znaezna, ze proby ustalenia uniwersalnych norm seksualnych napotykajq duze trudnosci. Jeszcze do dzisiejszego dnia poj? cia normy seksualnej nie mozna rozpalrywac w oderwaniu od historyeznie і geografieznie uwarunkowanego podloza kulurowego, w ktorego obr? bie caloksztalt czynnikow kulturowych wyznacza to, со „normalne” lub,,nie- normalne" w zyciu seksualnym. Pociqga to za sob3 duze konsekweneje praktyezne, gdyz zachowania oceniane przez kultur? jako nie mieszczqce si? w normie (mimo ze w innej kulturze lub w innym czasie mogq uchodzic za calkowicie normalne) podlegaj^ zwykle represjom, a nawet S3 rozwazane w kategoriach chorobowych.
W ontogenezie cziowieka wszelkie przejawy aktywnosci, a m. in. seksualnej, rowniez S3 uwarunkowane czynnikami biologiczno-fizjologicznymi oraz spolecz- no-kulturowymi. Czlowiek, rodzgc si?, ma mniej zdeterminowanych/biologicznie zachowan niz jakiekolwiek zwierz?. Adaptuje si? on do zycia w spoleczenstwie nie za posrednictwem instynktow, lecz poprzez uczenie si? і przyswajanie sobie nawykow kulturowych, со staje si? jego „nature”. W odniesieniu do seksualnosci to uczenie si? dotyczy vv mniejszym stopniu sarnego przebiegu kopulacji, a w 2nacznie wi? kszym stopniu dostosowania zachowania seksualnego do warunkow otoczenia spoleczne — go, w ktorym czlowiek egzystuje. Czynniki spoieczno-kulturowe odgrywajg istotn^ rol? w ksztaitowaniu si? wzorow zachowan seksualnych, a seksualnosc z koiei moze odpowiednio zabarwiac pozaseksualne formy egzystencji spoleczno-kulturowej. W tym uj? ciu seksualnosc stanowi jeden z wielu czynnikow ksztaituj^cych normy і stosunki spoieczne, lecz sama z koiei w znacznym stopniu jest ksztaltowana przez czynniki spoieczno-kulturowe. Takie wlasnie podejscie do seksualnosci w kontekscie kulturowym wydaje si? wlasciwe і naukowo uzasadnione. Skrajne natomiast pogl^dy, wedlug ktorych psychika і zachowania cziowieka sa modelowane tylko przez czynniki spoieczne і kulturowe (pogltjdy te reprezentowane przez niektorych psychologow І antropologow kulturowych) lub, odwrotnie, sa zdeterminowane jedynie przez czynniki genetyczno-ewoiucyjne (stanowisko to jest reprezentowane przez niektorych biologow, antropologow і socjobiologow), nie znajduja potwier — dzenia w obiektywnej rzeczywistosci.
£ycie cziowieka rozgrywa si? w czterech podstawowych piaszczyznach: pracy zawodowej, wypoczynku і rozrywki, malzenstwa і rodziny oraz zycia seksualnego (intymnego). Seksuologia interesuje si? ta czwarta dziedzina zycia, zyciem seksual — nym, і to we wszystkich jego aspektach: psychologicznym, socjologicznym, pedago — gicznym, etyczno-moralnym, prawnym, etnograficznym, antropologicznym, biologi — cznym, higienicznym, religioznawczyra і in. Seksiatria zajmuje si? aspektem medycz — nym zycia seksualnego, ktory jest scisie zwiazany z wszelkimi innymi. Seksiatra, nie znajac pozostalych aspektow tej nauki (tj. seksuologii), a jedynie medyczny, nie moze ustalic prawidlowego rozpoznania (poniewaz wiele konfliktow mi? dzyludzkich oraz zaburzen powstaje na tie np. roznic zaplecza socjokulturowego і srodowiska wychowawczego) ani tez nie moze stosowac skutecznej terapii. W niektorych krajach, oprocz nazwy „seksuologia”, stosuje si? tez inne, odnosz^ce si? do poszczegolnych jej aspektow, np. aspekt medyczny seksuologii bywa nazywany medycynq seksualnq, aspekt patologiczny nosi nazw? seksopatologii itp.
Szczegolnq. wag? oraz koniecznosc rozwoju seksuologii і sekstatrii mozna zrozumiec wowczas, gdy si? uzmyslowi sobie fakt, ze seksuologia zajmuje si? jedna z czterech dziedzin zycia cziowieka, ktora w dodatku jest scisie zwiqzana z pozosta — lymi trzema dziedzinami. Powitjzania і wspolzaleznosci sa obustronne. Charakter pracy, rodzaj rozrywki і wypoczynku oraz wspolzycie malzenskie і rodzinne wywieraja znaczny wplyw na caloksztalt zycia seksualnego; zadowalajace lub nieudane zycie intymne wywiera istotny wplyw na zadowotenie z zycia і pracy oraz wydolnosc produkcyjna cziowieka; wplywa w pewnym stopniu na wybor rodzaju oraz form rozrywki і wypoczynku oraz na rozmiar rehabilitacji sil і zdrowia; okresla w duzym stopniu harmoni? zycia malzenskiego і rodzinnego.
Jednym z powaznych hamulcow rozwoju seksuologii (i seksiatrii) jest brak zrozumienia jej istoty, zakresu і celow, a со za tym idzie — niesiuszne zaw? zanie jej do w^skospecjalistycznej dyscypliny naukowej. Mi? dzy innymi wplywa na to fakt, ze seksuologia nie miesci si? w dotychczasowych podzialach nauk, np. na nauki przyrodnicze і humanistyczne, a wi? c nielatwo jq. zaszeregowac. Jest ona naukq. empiryczn^, zajmuje si? jednq z waznych dziedzin zycia cziowieka — і to zarowno od strony nauk przyrodniczych, jak і humanistycznych (spolecznych), zarowno od strony nauk normatywnych, jak і medycznych (seksiatria). Zrozumienie szczegolnej wagi seksuologii jako nauki, jej specyfiki oraz rozleglego przedmiotu zainteresowari wymaga porzucenia sztywnych rutynowych szabionow rozumowania, zmiany stere — otypow myslenia oraz przyj? cia nowego punktu widzenia — со dla wielu ludzi nie jest latwe.
Wiasciwej oceny zasi? gu seksuologii jako nauki mozna dokonac tylko w uj? ciu dialektycznym, tzn. traktufec ja jako dyscyplin? rownoczesnie wqskj* і szeroka Gdy si? patrzy na seksuologi? z punktu widzenia poszczegolnych gal? zi nauki, np. psychologii, socjologii, biologii, antropologii, pedagogiki, prawa, filozofii І innych, wowczas jej zakres moze wydawac si? w^ski, gdy2 seksuologia zajmuje si? jedynie cz? sciqi zagadnjeri wchodzgcych w skiad wymienionych nauk. Jednakze patrzEjc z punktu widzenia seksuologii, skupiaj^cej, integrujqcej і syntetyzujqcej poszczegolne cz? sci zagadnien wchodzQcych w skiad innych nauk w jedn$ interdyscyplinarnq nauk?, mozemy ocenic jej dialektyczn^ obszernosc (w porownaniu z „wqskosci^” wielu innych dyscyplin nauki). Z tego punktu widzenia zagadnienia psychologiczne, socjologiczne, biologiczne, antropologiczne, pedagogiczne, prawne, fiiozoficzne і inne stanowi^ bowiem jedynie cz? sc interdyscyplinarnej seksuologii. Seksuologia jest zreszttj naukq podwojnie interdyscyplinarnj|. Jej interdyscyplinarnosc poiega, po pierwsze, na integracji aspektow medycznych (seksiatria) z aspektami wielu pozamedycznych dziedzin wiedzy, takich jak psychologia, socjologia, biologia, pedagogika і inne. Po drugie, jej interdyscyplinarnosc — od strony medycznej — poiega na skomasowaniu fizjologicznych і patologicznych aspektow roznych dyscyplin medycznych, takich jak: psychiatria, endokrynologia, ginekologia, neuro — logia і inne, Seksuologia medyczna (seksiatria) zajmuje si? wi? c fizjologii і patologii sfery uczuciowej oraz seksualnej cziowieka.
Ewolucja, jaka dokonala si? w ostatnich latach w rozwoju seksuologii (i seksiatrii) jako nauki integruj^cej nauki medyczne z pozamedycznymi, spowodowa — la, ze seksiatria stala si? bardziej nauki о fizjologii і patologii wi? zi mi? dzyludzkich niz nauki о fizjologii і patologii funkcji seksualnych; funkcje seksuaine spelniaji bowiem rol? instrumentalnq. wobec wi? zi mi? dzyludzkich. Wi? zi uczutiowo-seksual — ne jednostki mozna rozpatrywac w sposob wlasciwy tylko na tie caloksztaltu jej wi? zi mi? dzyludzkich, a wi? c na tie wieioplaszczyznowych stosunkow interpersonal — nych — і to w kazdej dziedzinie wspolzycia mi? dzyludzkiego. Poniewaz wszystkie dysharmonie wspolzycia mi? dzyludzkiego znajduji swoje odbicie w zakresie wspol — zycia uczuciowo-seksualnego (w postaci zaburzen odczuwania, przezywania, funkcji і zachowan), to ostatnie staje si? swoistym barometrem gl? bi wi? zi oraz tresci і nat? zenia konfliktow mi? dzyludzkich. Znaczenie tak pojmowanej seksuologii medycznej (seksiatrii) wzrasta coraz bardziej, gdyz podlegajice stale] zmianie warunki zycia zbiorowego, spowodowane m. in. procesami industrializacji і urbani — zacji, wiodq. zarowno do stalego zag? szczania І rozbudowy mnogosci stosunkow mi? dzyludzkich, jak tez do ich wzrastajicej formalizacji І depersonalizacji, Wszelkie te typy wi? zi mi? dzyludzkich tworzqcych si? w roznych grupach і srodowiskach, a zwlaszcza te, ktore funkcjonuji niesprawnie lub wadliwie, wymagaji ustalenia diagnozy oraz opracowania wlasciwego ich rozwi^zania — і to zarowno w skali indywidualnej, jak і spolecznej (Zaborowski, І976).
О rozwoju seksuologii (i scksiatrii) jako nauki nie mozna wnioskowac tylko na podstawie licznych w ostatnich latach artykulow і publikacji popularnonaukowych oraz toczqcych si? woko! nich sporow і dyskusji. Spelniaji one jedynie rol? profilaktycznfi oraz mogi stwarzac korzystniejszy klimat, w jakira seksuologia. si? rozwija. Jednakze badania naukowe, zmierzajice do odkrycia prawidlowosci і wypa — czen zwi^zanych z caloksztaltem wspolzycia m? zczyzny і kobiety, a zwlaszcza z ich wspoizyciem intymnym, a stanowiqce wlasciwy miernik rozwoju seksuologii І seksia — trii, si prowadzone z dala od wrzawy І dyskusji maj^cych z nauki niewiele wspolnego. Cz? sc tych dyskusji wynika zresztq z przekazywania do praktyki spolecznej wynikow badari seksuologicznych wraz z odpowiednig ich interpretacji. Jak wiadomo, zycie intymne czlowieka jest uwarunkowane nie tylko wzajemni interakcji czynnikow biologicznych і psychologicznych, ale odbywa si? w pelnym kontekscie wplywu czynnikow socjokulturowych. Wobec ogromu wiekowych zanie — dban te wlasnie czynniki (przesqdy, tabu, ograniczenia, zakazy, faiszywe normy itp.), obecnie anachroniczne, wywieraji szkodliwy wplyw na seksualnosc Г zycie intymne, Akcja popularyzujica polega przede wszystkim na regulacji wplywu czynnikow socjokulturowych oraz na zniwelowaniu ich szkodliwego oddzialywania.
Ogromna potrzeba І koniecznosc rozwoju seksuologii (i seksiatrii) nie umniej — szaji faktu, ze rozwija si? ona w niezwykle trudnych warunkach. Dlugotrwale odrzucanie akceptacji seksualnosci czlowieka, nadanie jej pi? tna grzechu і okrycie zaklamaniem doprowadzily do zahamowania rozwoju wiedzy о tej dziedzinie zycia czlowieka oraz do powstania licznych falszywych poglqdow, przesqdow і fikcji, ktore si tak gl? boko zakorzenione w psychice ludzkiej, ze uchodzi za truizmy, Aktywnosc І zwiizki intymne ludzi znajduji si? pod nieustanni presji opinii і zalozen nie wynikajqcych z poznania naukowego і nie opartych na obiektywnych faktach stwierdzonych w toku badan empirycznych, W zadnej chyba dziedzinie nauki, poza seksuologii (i seksiatrii), nie powstalo і nie rozpowszechnialo si? tak wieie pseudonaukowych twierdzen oraz uogolnien nie posiadajicych materialu dowodowego. W zadnej tez z nauk nie istnieje tak ogromne zaklamanie wynikajice z gl? bokiej rozbieznosci mi? dzy tworzonymi modelami a wzorami zycia realizowane — go w praktyce, a zatem mi? dzy gloszonymi poglidami a rZeczywistym zachowaniem si? ludzi. Wszystko to sprawia, ze weryfikacja naukowa dotychczasowej „wiedzy” seksuologicznej і seksiatrycznej jest bardzo trudna. W dodatku nalezy uwzgl? dnic ograniczenia metodologiczne wynikajice ze zlozonosci і specyfiki badanych proble — mow, a takze і opory nienaukowe nakladane przez aktualni opini? publiczni, a nawet przez obskurantyzm і koltunsiwo, napastliwie atakujice ludzi zajmujicych si? naukowo problematyki zycia intymnego. W naszym kr? gu kulturowym domina — cja zalozen ideologicznych і filozoficznych w zakresie seksualnosci wciiz jest tak
duza, ze nawet obiektywne dane z badan empirycznych nie zawsze potrafiq zntienic panujqce poglgdy. Deformacja rozwijaj^cej si? nauki moze bye tym latwiejsza, ze nawet wielu badaezy podlega silnym emocjonalnym przes^dom і wypowiada pogl^dy nie wynikajice z ich wiedzy fachowej, lecz z wplywajqcych na nich naciskow srodowiskowych. Rozwoj seksuologii jako nauki wymaga jednak racjonalnego ustosunkowania si? do nowo odkrytych faktow empirycznych oraz pozbycia si? wszelkich uprzednio wpojonych і gl? boko w psychice zakorzenionych przesqdow і uprzedzen.
W swym rozwoju seksuologia (a takze seksiatria) nie ustrzegla si? tez pcwnych bl? dow, ktore znieksztatcily zasadnicze kierunki jej rozwoju. Rozwoj ten zbyt rnocno by! ukierunkowany na rehabilitacj? funkcji seksualnych z niedocenianiem roli przezyc. Wprawdzie mi? dzy sprawnym funkejonowaniem narz^dow a rodzajem towarzysz^cych im przezyc istnieji pewne zwiqzki, lecz nie nalezy ich utozsamiac ani przeceniac. Na taki rozwoj seksuologii zasadniezy wplyw wywarla funkcjonujqca w spoleczenstwach zachodnich postawa mechanistyczna, zgodnie z ktorj| „wszystko jest lepsze, со sprawia wrazenie, ze pracuje, dziala, funkcjonuje” (Geraud і Porto, 1978) Podejscie to nie jest odmian^ antropologii, lecz raezej koniunk turning form^ technologii, Zaci^zylo ono na rozwoju seksuologii і seksiatrii w kierunku nadmier — nego stosowania protez І srodkow zast? pczych, stwarzajqcych zludne wrazenie „sprawnego funkejonowania”, zamiast skierowywac te dyscypliny na drog? rozbu — dowy autentycznych przezyc wewn? trznych, zmian hierarchii wartosci oraz umozli- wienia przyj? cia postawy bardziej filozofieznej niz mechanistycznej. Wynikiem tego jest przesadne stosowanie protez tam, gdzie mozna ich unikn^c, podtrzymujt|cych zludne wrazenie sprawnosci, poteneji і zdrowia oraz zdoinosci do „dokonywania milosci”. Natomiast w konfrontaeji z konkretnymi przejawami і powiklaniami milosci erotyeznej seksuologia і seksiatria do dzisiejszego dnia wykazuji duzego stopnia bezradnosc. A wiele jest sygnalow przemawiajicych za tym, ze zmienia si? struktura zaburzen (lub tez zmienia si? stopien swiadomosci czlowieka w tym wzgl? dzie) w sensie wzrastania cz? stot! iwosci nie tyle zaburzen funkcji seksualnych (impoteneji), ile niezdolnosci do milosci.
Pewnej rewizji wymaga rowniez hedonistyezna ideologia wspolczesnej seksuologii і seksiatrii. W pocz^tkach swego rozwoju seksuologia і seksiatria byly nastawione przede wszystkim na biologiczne aspekty seksualnosci. Obecnie dominuje podejscie hedonistyezne, w ktorym seksualnosc zostala zredukowana przede wszystkim do aktu rozkoszy oraz srodka do zachowania zdrowia psychicznego. Wyraza si? to m. in. w przesadnej pogoni za przezyciem orgazmu і redukcj^ napi? c seksualnych z niedocenianiem znaezenia przezyc seksualnych dla rozwoju czlowieka oraz dla pogl? bienia jego wi? zi z innym czlowiekiem. To ostatnie ma jednak duze znaezenie dla poczucia sensu zycia. St^d tez przyszlosciowe kierunki rozwojowe seksuologii muszq uwzgl? dniac konieeznose optymalnego wmontowania seksuologii w caloksz — talt rozwoju czlowieka, nawet za cen? okresowej rezygnaeji z funkcji hedonistyez — nych seksualnosci.
Rozwojowi wspolczesnej seksuologii і seksiatrii towarzyszy wiele dyskusji, poszukiwan nowych drog, refleksji і kontrowersji. Z wielu decyzjami wiqze si? niepewnosc, poniewaz nie zawsze mozna zaj^c jednoznaezne stanowisko oraz usunfjc
wq. tpliwosci merytoryczne і etyczne. Brak mozliwosci zdecydowanego r^zstrzygni?- cia kontrowersji merytorycznych w pogi^dach naukowych wi^ze si? z wci^z jeszcze niedostatecznym rozwojem wiedzy о zyciu uczucioworseksualnym czlowieka oraz. z ofaszcrnfj pseudowiedzjg орагЦ nie п§ empirii, lecz, na gl? boko zakorzenionych w psychicc cziowieka przekonaniach. Trudnosci w rozstrzyganiu kontrowersji merytorycznych w praktyce seksuologicznej І seksiatrycznej dodatkowo sq pogl? bio~ ne osobistymi preferencjami і modelami normatywnymi seksuologa lub seksiatry, a takze stopniem jego konfromizmu wobec presji srodowiskowych. Wide kontrowersji etycznych powstaje przy stosowaniu nowych metod diagnostycznych І terapeuty- cznych. S3 one najcz? sciej efektem rozbieznosci mi? dzy medycznym a etycznym aspektem tych samych zagadnien. Ostatecznie sposob, mozliwosci і zasi? g udzielanej pomocy cierpiqcemu cziowiekowi nierzadko wynikiem stale na nowo dokonywa — nego wyboru mi? dzy medycznym modelem myslenia (wraz z ch? ci3 і koniecznosciq udzielenia maksymalnej pomocy cierpi^cemu cziowiekowi zgodnie z zasadami deontologii lekarskiej) a potrzeb^ lub koniecznosciq. przestrzegania tradycyjnych norm etycznych, ktore w konkretnym przypadku obracaj^ si? przeciwko cziowiekowi і pogi? biaj4 jego cierpienie. Jest to takze wynikiem osobowosci seksiatry, jego swiatopogltjdu, poziomu etycznego, hierarch» uznanych wartosci, sumy doswiadczen zyciowych oraz przede wszystkim jego bardziej iudzkiego, a mniej sformalizowanego podejscia do cziowieka szukaj^cego u niego pomocy.
Mimo wszelkich aktualnych w^tpliwosci, rozterek І kontrowersji seksuoiogia (i seksiatria) ma ogromne perspektywy rozwojowe. Skiadajq si? na to przede wszystkim trzy zasadnicze czynniki:
1) interdyscyplinarnosc seksuoiogii і seksiatrii — w dobie rozwoju coraz to liczniejszych І w? zszych specjalizacji, zarowno medycznych, jak і pozamedycznych, istnieje potrzeba rozwoju nauk ogolniejszych, interdyscyplinarnych, syntetyzuj^cych wiedz? z roznych aspektow zycia cziowieka;
2) zbyt szybfci rozwoj cywilizacji oraz zwi^zany z nim staly wzrost zaburzen dezadaptacyjnych — nie kontrolowany rozwoj cywilizacji zmierza do staiego zrywania zwi^zkow cziowieka z otaczajqcym go srodowiskiem naturalnym; jednakze ich usuni? cie nie przyczynia si? automatycznie do zwi? kszania si? sumy szcz? scia cziowieka; bezmyslna і nieplanowa zamiana srodowiska naturalnego na sztuczne, oprocz elementow pozytywnych, ma tez stron? negatywn^, gdyz stwarza coraz wi? ksze zagrozenie dla zdrowia cziowieka, ktory te zmiany powoduje; systematyczne zatruwanie wod, powietrza і srodkow spozywczych, wzrost halasu і innych niekorzy — stnych czynnikow wioda do przemian w biosferze, ktore zaczynajq zagrazac egzystencji cziowieka; podobne zagrozenie uwidacznia si? w socjosferze; olbrzymie і nie spotykane przedtem osi^gni? cia w zakresie nauki і techniki doprowadzily do niezwykiego przyspieszenia tempa przemian srodowiska і warunkow, w jakich czlowiek zyje, zmuszajqc go do szybkiego przystosowania si? do tych przemian, przy czym traumatyzujaco na sfer? emocjonalna cziowieka dziala nie tylko tempo przemian, ale і staly wzrost liczebnosci і roznorodnosci bodzcow srodowiskowych; wynikiem utrudnienia w dostosowaniu si? do zbyt szybko zmieniaj^cego si?, srodowiska щ ustawiczne napi? cia emocjonalne powodujqce przewiekle stany zm? czenia і znuzenia psychicznego, naruszajqce rownowag? ukladu nerwowego І sprzyjajqce powstawaniu roznorodnych zaburzen chorobowych; przejawia si? to m. in. w stalym narastaniu zjawisk dezadaptacyjnych w postaci zlych stosunkow і konfliktow mi? dzyludzkich, l? ku і niepewnosci egzystencji, zaburzen emocjonalno-seksualnych oraz wieiu innych problemow, ktorymi zajmuje si? seksiatria;
3) narastaj^ca swiadomosc cziowieka, ze osiqgni? cia kultury materialnej stano — wiq jedynie sceneri?, natomiast sens egzystencji tkwi w bogatszym rozwoju osobo — wosci oraz w gl? bokich wi? ziach mi? dzyludzkich; wspolczesna cywilizacja splyca і ogranicza rpozliwosc nawiqzywania gl? bszych wi? zi mi? dzyludzkich; daje si? to zaobserwowac szczegolnie jaskrawo w procesie rozwoju wieikomiejskiego srodowiska, w ktorym wi? zi mi? dzy ludzmi coraz to luzniejsze і powierzchowniejsze, со powoduje narastanie poczucia „osamotnienia w tlumie”; stan ten, sprzyjaj^cy rozwojowi wieiu zaburzen, jest przeciwienstwem stanu zaangazowania uczuciowego; czlowiek, ktory jest zwi^zany z innymi ludzmi gl? boka wi? zii| uczuciow^.moze bye w konkretnej sytuacji samotny, lecz nie ma poczucia osamotnienia; pojawia si? ono natomiast u cziowieka znajduj^cego si? w tlumie innych ludzi, z ktorymi nie ma powi^zan uczuciowych; ponadto wspolczesny czlowiek, intensywnie zmieniajqcy srodowisko, w ktorym zyje, coraz cz? sciej bywa zawiedziony, nie znajdujac w tym poszukiwanego szcz? scia і gl? bokiej tresci oraz sensu zycia; coraz cz? sciej zaezyna sobie uswiadamiac otaczaj^ca go pustk? і przezywac l? k egzystencjonalny, coraz bardziej zaezyna pojmowac, ze wszystkie osiggni? cia kultury materialnej to raezej sceneria, natomiast sens і tresc zycia powinien znalezc w sobie oraz w stosunkach mi? dzyludzkich, umozliwiaj^cych mu zrozumienie samego siebie і innych ludzi, sprzyjajgcych ksztaltowaniu pozytywnego do nich stosunku oraz pomagajqcych w odnalezieniu wsr6d nich swego miejsca і nawiqzaniu z nimi gl? bokich, wszech — stronnych kontaktow, bye moze, warto byloby zwrocic wi? ksz^ uwag? na przeciw — dzialanie narastaj^cej pustce і l? kowi egzystencjonalnemu poprzez rozbudowywanie wi? zi mi? dzy! udzkich nie tylko „wszerz”, ale і „wzdluz”, tzn. w zyciu ontogenetycz — nym z innymi ludzmi oraz w „pionie” w aspekeie mi? dzypokoleniowym, со polegaloby na piel? gnacji daleko si? gajj*cych tradycji rodzinnych; byloby to swojego rodzaju „przedluzenie” egzystencji poprzez kontynuacj? tradycji mi? dzypokolenio — wej І rodowej.
Wynika z tego, ze w zakres dzialalnosci seksuologii і seksiatrii wchodzq problemy wi^ce si? nie tylko ze zdrowiem cziowieka, lecz rowniez ze stylem oraz sensem jego zycia.
Historia seksualnosci (a wi? c і seksuologii) jest historic rozwoju zachowari m? zczyzny і kobiety, ktorych potencjalnym celem jest spolkowanie. Obejmuje ona przede wszystkim roznorodnosc form і sposobow przygotowania si? do zjednoczenia seksualnego (kultura seksualna), a w znaeznie mniejszym stopniu — odmian і wariantow tego zjednoczenia (technika spolkowama). Seksualnosc tkwi wi? c u podloza wieiu form zachowania, rowniez і tych, ktore nie doprowadzaj^ do wyladowan orgastycznych, a nawet nie prowadz^ do zjednoczenia seksualnego, Modyfikuje ona caloksztalt zachowari spolecznych cziowieka, przy czym niezwykle trudne jest wytyezenie granic zasi? gu jej oddzialywania. Historia seksiatrii jest natomiast historic poszukiwari przyezyn wszelkich nieprawidlowosci seksualnych oraz prob ich usuwania — a takze ich zapobiegania.
|
|
