U podloza wyboru partnera lezy wspoldzialanie czynnikow biologicz — nych, psychologicznych і spoleczno-kulturowych; swiadcz^ о tym badania nad stymulatorami sklaniaj^cymi do wyboru okreslonego partnera.
W wyborze partnera odgrywaja rol? pewne prawidlowosci zwi^zane z historic rozwoju і warunkami egzystencji czlowieka w spoleczenstwie (Misgeld, 1978). Duze znaczenie ma tez seksualnosc, і to z dwoch powodow: 1) zjednoczenie seksualne, dostarczajqc rozkoszy, harmonizuje pelen konfliktow proces wspolzycia mi? dzyludz — kiego; umozliwia rozwoj і zachowanie gatunku bioiogicznego; 2) mechanizmy fizjologiczne pobudzajqce do zjednoczenia seksualnego powstaly w filogenezie jako wyraz dostosowania si? w wyniku erogennych sygnalow mi? dzy dwoma organizma — mi roznej plci tego samego gatunku.
W wyborze partnera, oprocz idealu pi? kna, zasadnicz^ rol? odgrywa zgodnosc mi? dzy oczekiwanym a przejawianym zachowaniem si? partnera. Zgodnosc ta wynika m. in. z przynaleznosci do tego samego kr? gu kulturowego, warstwy spolecznej, religii; zalczy tez od podobnego wyksztalcenia і inteiigencji. Jednakze mimo zgodnosci z oczekiwaniami w zakresie wyzej wymienionych elementow ksztaltujqcych zachowanie spotyka si? roznice w zachowaniu (a wi? c inne niz oczekiwane) uwarunkowane czynnikami charakteroiogicznymi і osobowosciowymi. W tej zlozonej sytuacji о wyborze partnera cz? sto decyduje suma jego zachowan najbardziej zblizonych do oczekiwanych.
Wybor partnera (krotko lub dlugotrwalego) jest podj? ciem decyzji, procesem mniej lub bardziej swiadomego zachowania, a rownoczesnie form$ wyrazu swiado — mosct (Misgeld, 1978). Czlowiek codziennie stoi przed koniecznosciq wyboru (w pracy zawodowej, rodzinie, czasie wolnym), ktory dotyczy jego samego na kazdorazowo osi£|gni? tym poziomie rozwoju osobowosci, kwalifikacji zawodowych, pozycji spolecznej, sklonnosci І interesow. Skutki tego wyboru dotyczy go osobiscie w sensie pozytywnym lub negatywnym. Przy wyborze partnera napotyka si? innego czlowieka, ktory na podiozu wlasnego rozwoju dokonuje rowniez wyboru dotyczy — cego podj? cia lub odmowy kontaktu. Wybor ten moze bye swiadomy lub przypad — kowy, a przy odkrywaniu jego prawidlowosci duzEi rol? odgrywa nie tylko psychologia, iecz і socjologia, a iakze antropologia kulturowa.
Wsrad wielu czynnikow okreslaj^cych wybor partnera mozna wyroznic indywi — dualne і spoleczne. Wedlug Bauera і Stutza (1975) do czynnikow indywidualnych naleztp i) wyglgd zewn? trzny, 2) wlasciwosci: soiidnosc, gotowosc niesienia pomocy, wyrozumiatosc, 3) podobne hobby, 4) milosc (niezbyt scisle zdefiniowana). Do czynnikow spolecznych wplywajgcych na wybor partnera паїейр 1) uznanie pracy zawodowej kobiety jako wyraz akceptacji rownouprawnienia, 2) podobny swiato — poglqd, 3) pragnienie posiadania rodziny і dzieci, 4) podobne wyksztalcenie. Wedlug Zaborowskiego (1976) w anaiizte wyboru partnera nalezy uwzgl? dnic indywidualnq konstelacj? psychiczntt okreslajq. cq ustosunkowanie si? jednostek do otoczenia, na ktorq sklada si? zespol roznych ocen, uczuc, pragnien, oczekiwan і wymagan w odniesieniu do roznych osob. Ta indywidualna konstelacja ustosunkowania si? jest czynnikiem, ktory posredniezy mi? dzy dant| jednostkq a dziafaj^cymi na niq bodzeami nadawanymi intencjonalnie lub nieintencjonalnie przez partnera. Stanowi ona schemat poznawczo-emocjonalny, ktory wytwarza si? stopniowo w miar? poznawania si? partnerow. Sklada si? ona z trzech faz: 1) fazy wyjsciowej, w ktorej uczestnicztic we wst? pnych kontaktach z partnerem ocenia si? jego osob? і kwalifi- kuje go do grupy wieku, kategorii spolecznej, psychologicznej і zawodowej; w tej fazie pojawiajq si? tez wst? pne nastawienia uczuciowe wobec partnera; 2) fazy analizy, w ktorej szerzej і gl? biej poznaje si? partnera і jego postawy, zainteresowa — nia, potrzeby і uzdolnienia; obraz partnera podlega tu zroznicowaniu — niektore elementy %czq. si? z sobij, inne wydaj^ si? jeszcze niezrozumiale і nie mozna ich polqczyc w spoistj| ealose; 3) fazy syntezy koncowej, w ktorej dochodzi do powi^zania z sob^ roznych cech partnera І stworzenia jego calosciowego obrazu; ujednolica si? rozne elementy, np. postaw? emocjonalnq wobec partnera І ocen? jego wartosci moralnych. Odpowiednio do tego dokonuje si? wyboru partnera і podejmu — je zachowanie wobec niego, ktore jest funkcjq bodzcow, warunkow, sytuacji, roli spoiecznej, osobowosei і indywidualnych postaw wobec konkretnego partnera.
Czynniki wplywajqce na wybor partnera, niezaleznie od tego, czy rozpatrujemy je jako indywiduaine czy spoleczne, majq zwiqzek z warunkami spolecznymi powstalymi w historii kultury (Misgeld, 1974). Wybor partnera jest okreslony przez spolecznq istot? jednostki, przez spoleczne zdeterminowanie jej wyobrazen і pragnien, zamteresowan і skionnosci, ktore u kazdego czlowieka sq (oprocz uwarunkowan filogenetycznych) wynikiem jego indywidualnej historii zycia wraz z jej spolecznymi uwarunkowaniami. DIatego nie mozna przeprowadzac Imii podzialu na indywiduaine lub spoleczne czynniki okreslajace wybor partnera. Zaden czlowiek nie rodzi si? z okreslonym swiatopoglqdem. U kazdego jest on wynikiem oddzialywan spolecz- nych, poczqwszy od domu rodzinnego, poprzez szkol?, prac?, blizsze і dalsze otoczenie. Umacnia si? on poprzez skuteczna konfrontacj? czlowieka z jego spolecznie uwarunkowan*! rzeczywistosciq. Staje si? on forma idealnego odzwierciedle — nia u jednostki obiektywnego swiata. Przy tym uzyskuje on jednak charakter wlasciwosci, ktora nie tylko wspolokresla dzialanie і zachowanie, myslenie і emocje czlowieka, iecz l*|cznie z jego wyksztalceniem і kwalifikacjami zawodowymi staje si? rozstrzygajqcym czynnikiem decydujacym о tym, z jakim czlowiekiem nawi*|ze on kontakt і z jakiej grupy spoiecznej pochodzic b? dzie preferowany przez niego partner seksualny. Na podstawie wyboru partnera mozna probowac scharakteryzo — wac rozwoj osobowosei na wyzszym і nizszym poziomie. Zastqpienie uprzednio dominujacych w wyborze partnera czynnikow zwiqzanych z budowa ciala przez pozniejsze wymagania „schludnego” wygl^du mozna uwazac za wyraz kulturalnego rozwoju, Pragnienie zas wi? kszej mi? dzypartnerskiej czulosci w przygotowaniu do zjednoczenia і po zjednoczeniu seksualnym byloby adekwatne do wyzszego stopnia rozwoju kulturalnego niz np. uwarunkowanic wyboru partnera tylko istnieniem elementow erotyzujacych zwi^zanych z budowa ciala (Misgeld, 1978).