Ustalenle granic mi? dzy normg a patologitj. spofeezng nie moze miec miejsca w oderwaniu od caloksztaltu osobowoset. Potrzeba oceny zaburzen seksualnych na tie caloksztaltu osobowosci czlowieka wiqze si? z koniecznosci wprowadze — nia poj? c rozwoju oraz dojrzalosci. Obydwa te poj? cia odnoszq si? zarowno do sfery seksuainej, jak і do caloksztaltu osobowosci. Z punktu widzenia klinicZno-praktycz — nego konieczne jest ustalenie stopnia proporcji lub dysproporcji mi? dzy rozwojem (i dojrzalosciq) sfery seksuainej a calosciq osobowosci.
W analizie nalezy uwzgt? dnic fakt, ze osobowosc cziowieka nie jest ukladem dojrzewajqcym rownomiernie w zakresie poszczegolnych sfer lub tez jest nim tylko w bardzo rzadkich przypadkach. Dojrzewanie w poszczegolnych dziedzinach osobowosci w warunkach prawidlowych dokonuje si? z rozrni szybkoscii|. Jest ono uwarunkowane specyficznymi, indywidualnymi czynnikami oraz przede wszystkim stylem zycia cziowieka. Nastawienie si? na karier? zawodow^ lub osi{jgni? cia materialne cz? sto powoduje brak kultywacji sfery uczuciowej і seksuainej, ktore pozostajq na poziomie inFantylnym. Wowczas latwo о zaburzenia przy probie nawigzania kontaktu partnerskiego. Ocena stopnia rozwoju і dojrzalosci poszczegolnych sfer osobowosci oraz ustalenie stopnia dysharmonii w ich rozwoju majq duze znaczenie zarowno diagnostyczne, jak і terapeutyczne.
Norm? seksuainq ilosciowii (w sensie wydolnosci seksuainej) rozpatruje si? na tie osobowosci oraz wydolnosci spolecznej cziowieka. Granice normy ilosciowej uzaleznia si? od stopnia harmonii lub dysharmonii mi? dzy aktywnosci^ seksualnq a aktywnosciii we wszystkich pozostalych sferach dycia cziowieka. U osob, ktore wiod$ intensywne zycie seksualne, ale oprocz tego wykazujq intensywnq dzialalnosc zawodowq, spolecznq, artystycznq lub innq, nie rozpoznaje si? patologicznego wzmozenia pop? du seksualnego dopoty, dopoki duza bezwzgl? dna sila tego pop? du jest jedynie wyrazem duzej zywotnosci і wydolnosci zyciowej. Wzmozenie pop? du seksualnego rozpoznaje si? natomiast wtedy, gdy sprawy seksualne przeslaniajjf cztowiekowi wszelkie inne dziedziny zycia, przez со сгупщ go niewydolnym spolecznie, mimo bogatego zycia seksualnego. Na przykladzie tym widac, ze
0 patologii nie decydujg tylko absolutne wartosci ,,cz? stotliwosci” aktow seksual — nych, mimo ze sq one objawem zasadniczym. Warto zaznaczyc, ze podejscie do normy seksuainej ilosciowej nie moze bye statyezne, lecz powinno bye elastyezne
1 dynamiezne. Bowiem harmoni? mozna uzyskac poprzez odpowiednifi proporej? mi? dzy aktywnosci^ w sferach seksuainej і pozaseksualnej, a ponadto okresowe, fizjologiczne, sytuacyjne zaburzenia proporcji nie swtadez^ jeszcze о patologii seksuainej. Na przyklad okresowe zaangazowanie si? — na miar? pasji zyciowej — w pracy naukowej lub jakiejkolwiek innej dziedzinie zycia, mimo ze zaburza proporej? і harmoni? w zakresie aktywnosci na niekorzysc sfery seksuainej, nie oznaeza patologii seksuainej. Podobnie proces milosci erotyeznej, moggey okresowo zaburzac harmoni? w sensie uzyskania wyraznej przewagi sfery seksuainej, rowniez nie oznaeza patologii seksuainej.
Stopten samoakceptacji posiadanych prefereneji seksualnych oraz zwi^zane z tym poczucie cierpienia, choroby і nienormalnosci, zaklocajijce funkejonowanie spoleczne cziowieka, uzaleznione sq. przede wszystkim od postaw spoleczenstwa wobec preferowanych przez jednostk? wzorow zachowania. Podejscie spoleczenstw do rozmaitych wzorow zachowania seksualnego rozni si? w obr? bie roznych kultur І epok. Rozny jest takze stopien represyjnosci: od rozpatrywania ich w kategoriach osmieszajqcych dziwacznosci az do oceny w kategoriach ci? zkich przest? pstw
zagrozonych najsurowszymi karami. Czlowiek wychowywany w okreslonym kr? gu kulturowym internalizuje zwykle panujqce w пітл погшу, a takze podejscie do okreslonych wzorow zachowari seksualnych. Jesli w pewnym etapie zycia uswiado — ШІ sobie, ze sam wykazuje preferencje seksualne, wobec ktorych — jako czlonck okreslonego spoleczeristwa — ustosunkowany jest negatywnie, dochodzi do intra — psychicznych konfiiktow oraz zwiqzanego z tym poczucia cierpienia, choroby І nienormalnosci. Z punktu widzenia kiinicznego о normie nie decyduje rodzaj sklonnosci dewiacyjnych, lecz poziom napi? c wewn? trznych zaklocaj^cych funkc — jonowanie spoleczne cziowieka, a wynikaj^cych z konfliktu powstalego na tie jego preferencji seksualnych і wzorow zachowania oraz braku ich akceptacji wynikaj^ce — go z internalizacji okreslonych norm і postaw wobec seksualnosci, Nasilenie konfiiktow intrapsychicznych moze bye zresztq bardzo rozne. Spotyka si? ludzi, ktorzy realizujg okreslone wzory zachowari seksualnych zgodne z ich dewiacyjnymi preferenejami, przy czym nie wykazuje zadnych objawow konfliktu intrapsychicz — nego, poniewaz na podstawie doswiadezeri osobistych, a takze і innych czynnikow zdolali wytworzyc u siebie postaw? akceptacji wlasnych preferencji і wzorow zachowari, Nie ma wi? c podstaw do rozpoznawania u nich patologii w uj? ciu klinicznym, о ІІе nie naruszajq oni kryteriow normy partnerskiej і indywidualnej. Spotyka si? jednak rowniez ludzi, ktorzy nie akceptuji| wlasnych preferencji і wzorow zachowari seksualnych, w zwiqzku z czym majq poczucie choroby, nienormalnosci lub со najmniej „innosci”, sprawiajqce im cierpienie. Powstale na tym tie konflikty intrapsychiczne mog^ wywolywac silne napi? cie emoejonaine, stany nerwicowe І depresj? oraz wyzwalac zachowania dezadaptacyjnc, ktore zaklocaj^ funkejonowanie spoleczne cziowieka. Z punktu widzenia kiinicznego rozpoznaje si? wi? c stan patologiczny, wymagajj|cy interweneji terapeutyeznej, jednakze przyezyn^ jego nie jest rodzaj sklonnosci dewiacyjnych, lecz wszelkie objawy zwigzane z przezywaniem konfliktu intrapsychicznego. Zgodnie z tym terapia powinna zmierzac nie tyle do zmiany sklonnosci dewiacyjnych {со jest technicznie trudne, a w wielu przypadkach w ogole niecelowe), со raezej do rozwi^zania і likwidacji konfiiktow intrapsychicznych. Post? powanie to odnosi si? nie tylko do wszystkich dewiaeji nie naruszaj^cych kryteriow normy partnerskiej І indywidualnej, lecz takze do homoseksualizmu, ktory narusza kryterium pierwsze normy partnerskiej, lecz — z punktu widzenia koncepcji ukladu partnerskiego — nie musi wywolywac zaklocen w funkcjonowaniu ukladu (mi? dzy dwoma homosek — sualistami). Так wi? c w uj? ciu klinicznym homoseksualista akceptujqcy swoje sklonnosci nie narusza kryteriow normy klinicznej і nie wymaga terapii, natomiast homoseksualista cierpigcy z powodu braku akceptacji swych preferencji kwalifiko — wany jest w kategoriach patologicznych oraz wymaga terapii. Terapia ta jednakze zmierza nie tyle do zmiany kierunku pop? du seksualnego, ile do likwidacji intrapsychicznego konfliktu І zwi^zanego z nim poczucia ciepienia, a takze do maksymalnego dostosowania si? homoseksualisty do funkejonowania w spoleczeri — stwie, w ktorym wi? kszosc stanowig heteroseksualisci І z tej raeji ~ ustanawiajq oni pewne normy oraz prawa ograniczajqce, a nawet represjonuj^ce sklonnosci homo — seksualne.
Granica mi? dzy praktykami і zachowaniami seksualnymi mieszcz^cymi si? w granicach погшу a tafcimi, ktore kwalifikowane s^ do dewiacji w zachowaniu seksuainym, jest plynna І nieostra. W praktyce, wskutek bogactwa roznorodnychr zachowan seksuainych, ktorych nawet rodzaj — zgodnie z koncepcja roznic in — dywidualnych — nie ma znaczenia dla ich kwalifikacji, cz? sto spotyka si? trudnosci w zakwalifikowaniu pewnych zachowan seksuainych do normy lub dewiacji. Nie~ jednokrotnie decyduje о tym kontekst sytuacyjny. Na przyklad poslugiwanie si? roznego rodzaju stymulatorami dla osiggni? cia orgazmu (wibratory, partner techno- logiczny) moze bye zaliczane do dewiacji seksuainych u! udzi pelnosprawnych fizyeznie і psychicznie, natomiast moze bye kwalifikowane do погшу tolerowanej, a nawet akceptowanej u ludzi wykazuj^cych znaezne uposledzenie psychiczne iub fizyezne (paraplegicy, tetraplegicy і in.), ktorzy majg powazne trudnosci w znalezie — niu partnera seksuainego. Zakwalifikowanie praktyk і zachowan do dewiacji nie oznaeza bezwzgi? dnej patologii w sensie klinieznym oraz koniecznosci podj? cia terapii. Oznaeza to przede wszystkim znaezne zaw? zenie zakresu potencjalnych partnerow seksuainych, z ktorymi mozna utrzymywac harmonijne wspoizyeie seksualne (jedynie do tych, ktorzy maja odpowiednie szyfry erotyezne). A wi? c istnieje tu zubozenie mozliwosci wyboru odpowiedniego partnera seksuainego, ograniezone jedynie do w^skiej grupy osob maj^cych odpowiednie cechy.