Z badan poligraficznych wynika, ze kazdy czlowiek ma marzenia senne. Wifkszosc ludzi po rozbudzeniu sif nie przypomina sobie tego, ze je miala. Marzenia pojawiajq si? 3-6 razy w ciqgu snu; w sumie trwajq one przez okres 1 /5 czasu snu. Marzeniom sennym, niezaleznie od ich tresci, towarzyszq erekcje czlonka (lub lechtaczki).
Nie wyjasniono dotqd, dlaczego faza marzen sennych jest zwiqzana z erekcje, jednakze fakt ten musi miec jakies istotne znaezenie, zwlaszcza ze nie kazde marzenia senne majq tresc seksualnq. Bye moze, iz erekcje sq objawami nieswoistymi wystfpujqcymi w wyniku ogolnych napife emocjonalnych (typu nieseksualnego), tak jak przyspieszenie akcji serca, poty itp.
W odniesieniu do noworodkow trudno jest mowic о jakims zwiqzku mifdzy erekcjq a tresciq psychicznq marzen sennych. Spitz (1955) przyjql, ze wyobraznia wizualna nie rozwija sif przed 3 miesiqcem zycia, mimo ze inne wyobrazenia zmyslowe, takie jak uczucie dotyku, ucisku, sluchu, istniejq juz wczesniej. Wedlug Fishera і jego wspolpracownikow (1965) erekcje spotykane u noworodkow w fazie REM mogq stanowic fizjologiczny wzor rozladowania niezroznicowanej fazy rozwoju, ktora wystfpuje przed rozwojem struktur psychicznych niezbfdnych do powstania marzen sennych. W tym uj? ciu erekcje noworodka nie tylko mogq bye niezalezne od tresci marzen sennych, lecz mogq bye wskaznikiem fizjoiogicznego stanu napifeia albo stanowic fizjologiczny mechanizm rozladowania.
Wsrod doroslych mfzczyzn najsilniejsze erekcje majq ci, ktorzy dobrze sypiajq oraz majq bogate marzenia senne. Na drugim miejscu sq ci, ktorzy slabo sypiajq, lecz majq bogate marzenia senne. Na trzecim miejscu znajdujq si? mfzczyzni dobrze
124. Znamicrmc sygnaty z poilswiailomo — І sci: Sen nienaroihoneffti. obraz Itolfa J Воска ;!
sypiaj^cy, lecz majqcy ubogie marzenia senne, a na czwartym — m? zczyzni slabo sypiajqcy І maj^cy ubogte marzenia senne. Sny l? kowe majE| wyraznie negatywny wpiyw na sil? erekcji we snie, Brekcje w czasie marzen sennych о tresci l? kowej srj oslabione, skrocone і cz? sciej 54 przerywane niz w czasie marzen sennych о innej tresci. Natomiast marzenia senne о tresci wyraznie seksualnej wplywajfi wzmacniajjp со па после erekcje, Wykryto tez zwi^zki mi? dzy зііц REM w fazie marzen sennych а БІЦ erekcji. Im silntejsze $$ ruchy galek ocznych w czasie marzen sennych, tym silniejsze sa erekcje.
Z punktu widzenia fizjoiogii wyzszych czynnosci nerwowych marzenia senne stanowiti woinEi gr? wyobrazni odbywajqcEi si? na podlozu czuwania, w czasie snu, okreslonych obszarow kory mozgowej. Platy czoiowe, wraz ze swymi Funkcjami kontrolujacymi, oceniajjjcymi і krytykuj^cymi, se|, zdaje si?, wyfyczone z obszaru czuwaj^cych cz? sci kory mozgowej, natomiast szczegolnj| rol? odgrywaj^ obszary mozgu zawiaduj^ce zmyslami, a zwlaszcza zmyslem wzroku. Dlatego w marzeniach sennych zasadnicze znaczenie maj^ uksztaltowania obrazowe, со jest zwiazane z obrazowym modelem mysienia czlowieka widzijcego, opartym na wizualizacji. Rownoczesnie wyobrazenia pozbawione kontroli ze strony plata czolowego, a wi? c niezalezne od rzeczywistosci, ukladaj^ si? w bezladne lub uporzqdkowane cijjgi, stanowi^ce czasami kontynuacj? tresci myslowych zapoczEjtkowanych w stanie swiadomosci. W wi? kszosci przypadkow w powstawaniu marzen sennych bionj udzia! podniety zewn? trzne і wewn? trzne, ktore — niejasno і niewyraznie wyrazane — wychodzEjc z osrodkow zmyslowych uczynniaj^ (prawidlowe lub falszywe) obszary pami? ci kory mozgowej. Wowczas w tresci marzen sennych pojawiaj{| si? bezladne lub usystematyzowane w^tki zwiazane z obrazami ludzi, miejscowosci, z zachowa- niami, nastrojami, problemami і ich rozwiqzywaniem (Dietz І Hesse, 1964).
W marzeniach sennych mog$ si? pojawiac obrazy z przeszlosci, czasem z wczesnego dziecihstwa lub z poprzedniego dnia. Niektorzy autorzy twierdzE|, ze istnieje pokrewiehstwo mi? dzy tresci^ marzen sennych a aktywnoscit| tworczif czlowieka, a zwlaszcza przygotowywaniem si? do tworzenia. Tresci marzen sennych о wyraznym charakterze seksualnym pojawiaj^ si? zwykle w okresie dojrzewania; ich obecnosc jest dose duza do ok. 35 r. z., po czym obniza si? w miar? uplywu lat.
Napi? cia emocjonalno-seksualne towarzyszqce marzeniom sennym mog^ doprowa — dzic do wyst^pienia orgazmu і zaspokojenia seksuainego. Pojawienie si? orgazmu w nocy u kobiety nie osiqgajqcej go przy zachowaniu swiadomosci swiadczy о istniejqcych w psychice hamulcach natury moraine), religijnej і innej, funkcjonuj^- cych w stanie zachowanej swiadomosci.
Wedlug Lo Duca (1969) marzenia senne s^ zjawiskiem psychicznym wytwarza — nym przcz wyobrazni? czlowieka od czasu, gdy nauczyl si? on mowy artykulowanej. UmozliwiajQ one dost? p do przezyc psychicznych jednostki — і to nawet podswia — domych, a psychoanaliza nczy, ze objawy neurotycznc uformowane wedlug wzorow marzen sennych. Rozumienie tresci marzen sennych odpowiada kulturo — wym stadiom rozwoju czlowieka.
Freud (1905), usilujgc dotrzec do pelniejszego zrozumienia funkcjonowania psychiki czlowieka, zajmowal si? badaniem symboliki wyrazonej w tresci marzen sennych oraz wyjasnianiem jej, tj. tlumaczeniem „mowy” marzen sennych na mow? zrozumialq dla czlowieka. Wedlug niego w marzeniach sennych mogq dotrzec do swiadomosci ego, dzi? ki zdolnosci „poruszania si?” warstw psychiki we snie oraz dzi? ki obnizonej kontroli swiadomosci, cz? sci skladowe nieswiadomego id, podobnie jak pop? dy. W tym sensie marzenia senne powstawalyby wylqcznie ze swiadomego zycia, ktore znajduje swoj oddzwi? k w nieswiadomosci. Marzenia senne bylyby wi? c produktem nagromadzenia si? materialu nieswiadomego. Symbolika mowy, wyst?- puj{|ca u wszystkich narodow, lecz wyrazana w sposob specyficzny w poszczegol — nych j? zykach, со stwierdzono w porownawczych badaniach folklorystycznych, zawarta m. in. w kawalach, kalamburach, dwuznacznikach, grze slow, umozfiwia przenikni? cie do nieswiadomosci jednostki pierwiastkow stalych myslenia narodu, czyli nieswiadomosci kolektywnej, a nast? pnie ich odzwierciedlenie w marzeniach sennych; stale przy tym powstaj^ nowe symbole, ktore dolqczajq. do starych (np. jednym z prymitywnych symbol! milosci jest ogien). Jednakze te nowo powstaj^ce symbole maj$ prawie to samo dawne znaczenie, Zrozumienie mowy symboli pomaga wyjasnic tresci marzenia sennego, gdyz spiqcy czlowiek nie mysli ani jasnymi poj? ciami ani slowami. Symbolika mowy umozliwia abstrakcyjnej mysli przemian? w konkret w marzenia sennym (idee zostajq urzeczowione) poprzez transformacj? mysli w tresci wizualne (Lo Duca, 1969).
Wedlug Prokopiuka (1967) Freud probowai wyjasnic genez? symboliki na podstawie teorii „seksualnej genezy j? zyka” H. Sperbera, zgodnie z ktorq w powsta — niu і rozwoju j? zyka ludzkiego zasadniczq rol? odegraly potrzeby seksualne. Pierwsze dzwi? ki mowy ludzkiej mialy sluzyc do przywolywania partnera seksuainego; dopiero w pozniejszym okresie porozumiewano si? nimi przy pracy. W ten sposob pierwotny czlowiek przenosil swoje zainteresowania seksualne na prac?, czego efektem bylo powstanie dwojakiego znaczenia tych samych slow: jedno dotyczylo aktu plciowego, drugie zas czynnosci przy pracy. W dalszym rozwoju j? zyka slowa oderwaly si? od swego pierwotnego znaczenia seksuainego і calkowicie je utracily. W zwiqzku z tq teoriq Freud zakladal, ze „seksualne relacje symboliczne w snach stanowi^ przezytek tej dawnej identycznosci slow”. A wi? c to, со mialo niegdys t? sam? nazw? со akt plciowy lub narzqdy plciowe, przejawia si? obecnie w snach jako symbol aktu seksuainego lub narz^dow plciowych.
125. Коши sniq. sheeny wyraznic seksualf ne, ten takze і przy zacfaowanej swiadomo-, 1 sci micwa zwykle siabe zahamowania. „Се — ‘ nzura senna”, ktora cz^sto przeslania taje — mne pragnicnia seksualne І „zezwala” па Щ wyrazenie ich w postaci symbolicznej — и tych ludzi zostaje’ wylqczona Щ
Onejrologia (teoria snow і symboli) jest jedn^ z najbardziej ciekawych, ’• a rownoczesnie kontrowersyjnych uj? c psychoanalizy. Wedlug Jastrowa (1959) trudno jest okreslic rol? snow w funkcjonowaniu psychiki czlowieka, natomiast psychoanaliza bez nalezytej scislosci naukowej, jednostronnie і arbitralnie interpre — ; tuje tresci marzen sennych і symboli. W interpretacjach tych tkwi wiele metafizyki і kultn dla symboliki, lecz nie ma wlasciwego jej odniesienia do kultury, w ktorej ona powstaia. Kozieiecki (1977) przyznat, ze marzenia senne sq olbrzymim zrodlem informacji о zrepresjonowanych d^zeniach czlowieka oraz konfliktach tkwi^cych : w nieswiadomosci. Jednakze sny zakodowane w bardzo skomplikowanym ■ ,j? zyku”, ktory trzeba rozszyfrowac, „Zlamanie kodu” jest bardzo trudne і wymaga wieloletniego doswiadczenia. Tenze autor podkreslil, ze interpretacja psychoanali — tyczna marzen sennych nie jest ani jedyna, ani uniwersaina, a poza tym wykazuj^ca znaczne braki w zakresie metodologii naukowej. Marzenia senne mozna bowiem tlumaczyc jako „wyraz konfiiktow і dqzen czlowieka, uswiadamiaj^cy jego trudnosci і problemy” lub, jako proces poznawczy, ktory polega na przetwarzaniu informacji І zalezy od wiedzy czlowieka і jego inteligencji.