W odniesieniu do snu nalezy zwrocic uwag? na plaszczyzn? fizjologiczn^ (procesy fizjologiczne ulegajfjce tonieznemu spowolnieniu і fazowemu przyspiesze — niu) oraz plaszczyzn? psychiczntp Zwykle S3 one skojarzone z sobfg lecz zwi^zek ten moze ulec rozpadowi (np. po stereotaкtyeznym uszkodzeniu j^dra Cajaia, przy ktorym prawdopodobnie ulega uszkodzeniu fornix, ktory jest waznym elementem ukladu iimbieznego), Moze wi? c dochodzic do tego, ze procesy fizjologiczne we snie b? dg przebiegac bez zaburzen, natomiast w komponencie psychicznym snu pojawia — jj} si? zaburzenia, tj. czlowiek nie b? dzie przezywal marzen sennych lub tez nie b? dzie
|
|
ich mogl sobie przypomniec (Jovanovic, 1965). Zreszt^ naWet w warunkach prawidlowych jedynie 40 — 50% zdrowych m? zczyzn subiektywnie odczuwa erekcje we snie, przy czym odczuwajq je zwlaszcza m? zczyzni w mlodszym wieku.
Erekcje we snie sq, wprawdzie sterowane biologicznie, jednakze pozostaj^ pod wplywami psychiki; raz odzwierdedlaj{| one bardziej wplywy biologiczne, innym razem — bardziej wplywy psychiczne. Procesy fizjologiczne ulegajqce tonicznemu spowolnieniu (i b? dqce wyrazem narastania przewagi sterowania pochodzenia wagotonicznego) odzwierciedlajq wplywy biologiczne. Procesy fizjologiczne, ktore ulegajq fazowej aktywacji, sц. zwi^zane przewaznie z wplywami psychicznymi wyrazajqcymi si? w tresci marzen sennych — a takze w inny, blizej nie znany sposob. Swiadczq о tym wyniki badari u m? zczyzn przeprowadzone w roznych warunkach, a takze wplyw wstrzqsu psychicznego przezytego w ci^gu dnia. uposledzajqcego wystqpienie erekcji w nocy.
Wplyw roznych przezyc psychicznych na wyst^pienie erekcji we snie by! znany juz od dawna. Jednakze obiektywnych badan, np. rejestracji fallograficznej polqczo — nej z systematycznymi badaniami za pomocq testdw psychologicznych oraz z reje — stracjci і systematyzowaniem tresci snow, nie bylo az do roku 1966, kiedy to Karacan і jego wspolpracownicy (1966) oglosili wyniki swych badan nad wplywem l? ku w marzeniach sennych na wyst? powanie erekcji nocnych. Z badan Jovanovica (1972) wynika, ze u badanych m? zczyzn w ciqgu pierwszej nocy obj? tej badaniami erekcje byly z reguly slabsze. Nie znana sytuacja badawcza wywolywala zarowno sny t? kowe, jak і oslabienie erekcji, Znaczne uposledzenie erekcji we snie wyst? powalo rowniez wtedy, gdy badanie przeprowadzala osoba nie znana, kobieta lub m? zczyz- na, natomiast badanie przeprowadzone przez zon? nie wywolywalo zmian w sile erekcji. Wplywow psychicznych na erekcj? we snie nie mozna nie doceniac, zwlaszcza w odniesieniu do przest? pcow seksualnych (chyba ze sqt to ludzie z ci? zkimi defektami intelektualnymi). Mozna przyjgc, ze badania przest? pcow seksualnych mogq nie bye miarodajne, jesli b? d$ oni poinformowani о ich celu. Badania przeprowadzone przez 1 lub 2 noce nie wystarezajq wowczas do wydania оріпІІ. Dopiero badanie obejmuj^ce okres 10-20 nocy, w ktorych caly sen jest rejestrowany poligrafieznie, moze w pewnych przypadkach dostarezye wystarczajE|- cych informaeji. Fisher і wspolpracownicy (1965) nie informowali badanych, ze chodzilo о sprawdzenie erekcji, lecz jako cel badan podawali sprawdzenie ruchow ciala we snie. Niewiedza о istotnym celu badania sprzyjala uzyskiwaniu lepszyeh wynikow і eliminowala niektore zaklocenia natury psychicznej.
Badania erekcji we snie wskazujft na to, ze najsilniejsze one u m? zczyzn w wieku 21 lat. M? zczyzni w wieku ponizej 20 lat maj^ slabsze erekcje we snie niz m? zczyzni w wieku 20-30 lat. Mlodzi m? zczyzni w wieku 18 lat wykazuj^ takifc sami| sil? erekcji jak m? zczyzni w wieku 40-50 lat. Jednak m? zczyzni powyzej 60 lat wykazujq silniejsze erekcje niz chlopcy przed okresem dojrzewania. Nawet u m? z — czyzn 70-80-letnich mozna stwierdzic wyst? powanie erekcji w wiele lat po tym, gdy utracili zdolnosc do spolkowania, a nawet jakiekolwiek zainteresowania erotyezne (Rubin, 1963). Potwierdza to obeem* wiedz? о mechanizmach zawiaduj^cych sterowaniem erekejami. Kinsey і wspolpracownicy (1948) wspomnieli о dwoch 88- letnich m? zczyznach, ktorzy od 15 lat byli impotentami, lecz nadal miewali poranne erekcje. Fisher і jego wspolpracownicy (1965) oznaczyli ten fenomen jako regresj? nocnych erekcji zwiipsanych z fazami REM do prymitywnego stadium organizaeji genitalncj, charakterystycznego dla okresu dzieciristwa.
Sifa erekcji we snie zalezy tez od tego, czy wyst? pujq one tylko na podlozu biologicznym, czy tez dodatkowo wzmocnione komponentami erotyeznymi. Wedlug Jovanovica (1972) erekcje we snie mozna podzielic na nieerotyezne і erotyezne. Dopoty, dopoki nie pojawi si? komponent erotyezny, erekcje przebiega — wedlug okreslonych, okresowo si? przejawiajqcych prawidlowosci. Osi^gajq one pcwii{| sil? І wykazujq w obr? bie fazy erekcji okresowe wahania і zmiany toniezne. Gdy jednak pojawi si? czynnik zwiifzany z erotykq і libido, ma to wplyw na erekcje — w wi? kszosci przypadkow wzmacniaj^cy je. Biologiczna okresowosc zaezyna prze — biegac inaezej, gdyz dostosowuje si? ona do nowej sytuaeji.
Takze і wyniki badan przeprowadzonych na pacjentach wskazujq jasno, ze w zmianach w obr? bie narzttdow plciowych istniej^ komponenty biologiczny (a wi? c nie erotyezny) і erotyezny. W schorzeniach moze si? pojawic со najmniej pi? c grup fenomenow: 1) wzmocnienie lub oslabienie samego komponentu biologicznego (nieeroiyeznego), 2) wzmocnienie lub oslabienie samego komponentu erotyeznego, 3) paralelne wzmocnienie lub oslabienie komponentow: nieerotyeznego і erotyeznego, 4) skrzyzowane wzmocnienie komponentu nieerotyeznego, a oslabienie erotyeznego, 5) skrzyzowane oslabienie komponentu nieerotyeznego, a wzmocnienie komponentu erotyeznego. We wszystkich tych zmianach mog^ powstawac objawy choroby, к tore przejawiajt} si? w nienormalnych reakcjach.
Przy wzmocnieniu samego komponentu nieerotyeznego moze dochodzic do innycii gwaltownych manirestaeji, np. do przejawiania si? sadyzmu. .Przy oslabieniu tego komponentu moze wyst^pic impoteneja і brak libido — przy istniejgcym komponencie erotyeznym. Przy wzmocnieniu samego komponentu erotyeznego moze dochodzic do hiperseksualnosci oraz — odpowiednio do osobnika і sytuaeji — do silnicjszych lub slabszych nienormalnych reakeji. Przy oslabieniu tego komponentu ma miejsce wzgl? dne wzmocnienie (ale bezwzgl? dne oslabienie) nicerotycz — nych erekcji і nieerotyezne] seksualnosci. Paralelne wzmocnienie komponentu nieerotyeznego і erotyeznego wiedzie do hiperseksualnosci і do reakeji nienormalnych. Paralelne oslabienie komponentu nieerotyeznego і erotyeznego powoduje znaeznq hiposeksualnosc lub aseksualnosc.
Pacjenci z zaburzeniami poteneji wykazywaii w ci^gu calej nocy skrocenie czasu trwania erekcji, oslabienie erekcji і znaezne przerwy mi? dzy jej fazami. W zakresie faz marzen sennych obserwowano mniejsze zmiany. Pacjenci z zaburzeniami erekcji t snu oraz pacjenci z nerwicowymi zaburzeniami poteneji wykazywaii znaezniejsze zaburzenia erekcji we snie; czas jej trwania oraz jej sila byly znaeznie zredukowane, a fazy marzen sennych byly skrocone. Najwi? ksze zaburzenia erekcji we snie obserwuje si? u paejentow z depresjq reaktywn^ (a zwlaszcza depresjq endogennq) oraz z zaburzeniami poteneji, a takze u kastratow.
Jovanovic (1972) przeprowadzil takze badanie erekcji we snie u m? zczyzn cierpiacych na impotencj? psychogennq. Zauwazyi przy tym, ze po leczeniu, mimo obieklywnej normalizaeji erekcji we snie oraz wyst? powaniu jej w stanie czuwania, u 45 sposrod 133 paejentow nie zwi? kszyla si? cz? stotliwosc stosunkow plciowych.
Autor tiumaczy! to przyczynami impotencji. M? zczyzna cierpi^by na impotencj? Щ ’ psychogennq w rzeczywistosci nie jest impotentem. Potencja jest u niego tylko |1;:: przytlumiona przez wplywy psychiczne. W badaniach katamnestycznych ustalono,/Щ | . ze pacjenci ci odczuwali stlniejsze erekcje po leczeniu — zarowno we snie, jakj. Щ Ц і w czasie czuwania. Powodem, ze nie podejmowaii cz? stszych stosunkow plciowychj’ Щ ge byiy nie zaburzenia potencji, lecz czynniki osobowosciowe, brak potencjalu witalne-i Ц If go oraz uszkodzenie wi? zi emocjonalnej z partnerk^. ) |f|
Nalezy podkreslic, ze prawie ti wszystkich grup pacjentow stwierdza si? bardzo! j|| f scisle paralele mi? dzy zaburzeniami potencji, zaburzeniami erekcji we snie orazf§§ f zaburzeniami snu. Paralele te umozliwiaj^ obiektywizacj? rozpoznania potencji lub || > impotencji poprzez rejestracj? snu і erekcji we snie — mimo ze samej impotencji nie Ц ’f udaje si? jeszcze obiektywnie rozpoznawac. Wyniki badan wskazujq tez, ze erekcje Щ nasilajq si? w czasie marzen sennych, ktorych tresc jest zwij|zana z seksualnoscisp — P Natomiast erekcje te sq cz? sciowo lub calkowicie zniesione, gdy na ciaio lub 5|| psychik? oddzia! ujj| negatywne czynniki, np. l? ki, troski, zm? czenie. Rezultaty ff badan upowazniaj^ do stwierdzenia, ze okresowo pojawiaj^ce si? erekcje we snie Ц majq. scisle zwi^zki z potencji і libido. Z obrazu erekcji we snie z duzym Ц prawdopodobienstwem mozna wyciqgnqc wnioski со do zachowania seksualnego na if jawie, przy zachowanej swiadomosci. Erekcje we snie s^ paralelnie uszkodzone | odpowiednio do zaburzen zachowania seksualnego na jawie. Wynika z tego, ze § mimo braku technik oznaczania potencji і libido na jawie, mozna je badac za — І pomoc^ metod poligraficznych rejestracji reakcji narzqdow plciowych w czasie snu. If
Badania Jovanovica (1972) pozwolily tez na skorygowanie zapatrywan na | zaburzenie okreslane jako „nocny priapizm” (bolesne erekcje nocne). Wykazal on, % ze zaburzenie to ma charakter subiektywny і jest uwarunkowane przyczynami § psychicznymi. Ciekawy jest і pouczaj^cy opis podanego przez niego przypadku. I
„Chodzi о 45-Ietniego mpzczyznp cicrpiqcego na bolesne erekcje w nocy. у
Okolo 25 r. z., gdy leczyl si? z powodu gmzlicy pluc w sanatorium, wystgpiiy bolesne erekcje после. I Po rozbudzcniu sip probowal si? gimnastykowac lub ki}pac. Po cwiczeniach fizycznych erekcje znikaly. f-; iecz po zasnipciu znowu si? pojawiaiy. W 28 r. z„ znalazl przyjaciolk?, z ktorq podjql stosunki plciowe.
W pewien czas po tym przestaly si? pojawiac bolesne erekcje, a po psychoterapii zupelnie znikly.
W kilka lat pozniej ozenil si?. Wkrotcc po slubie znowu pojawily si? bolesne erekcje nocne — po tym, gdy zona opowicdziafa mu, w jaki sposob doszlo do urodzenia niemalzenskiego dziecka, ktore wniosla do malzenstwa. Zdarzenie to silnie nim wstnEqsnplo — znowu poczul w nocy erekcje, czascm przez 2 — 3 godziny. Znowu musia! wstawac і gimnastykowac si?, aby ustqpily. Dzien przed і dzien po tych erekcjach nocnych by! nerwowy, napipty, pobudtiwy, nie mogl si? konccntrowac w pracy, obnizula si? jego sprawnosc і wydolnosc. Gdy probowal roziadowac erekcje po obudzeniu si? poprzez stosunki, wowczas ust? powaly one, zanim jc rozpoczql. Czasem dochodzilo do wytrysku przedwczcsnego, czasem w ogole nie moglo dojsc do stosunku, bo erekcje wczcsniej znikaly. Jego potencja obnizala si? coraz bardziej, podezas gdy erekcje we snie stawaly si? coraz dluzsze і bolesnicjszc. Sen mial niespokojny, powierzchowny, cz? sto przerywany budzeniem si?.
Byt badany przez 10 nocy. Odsetck czasu trwania faz marzen sennych po montazu fatlografu byl znaeznie skrocony. Powierzchowne Гагу snu byly cz? stsze — glpbokie rzadszc. A wi? c fakt, ze chce si? kontrolowac erekcje, znaeznie skrocil fazy marzen sennych, w ktorych normalnie erekcje wystppujij. Obiektywnie nic stwierdzono erekcji bolcsnych, dlugich ani silnych. A wipe u podioza zaburzenia tkwiq і przede wszystkim wplywy psychiczne".
Przy opisie innego przypadku nocnego priapizmu autor stwierdzil interesujqcy przebieg snu w czasie badania poiigraficznego z failografiq. Sen w ogole byl і powierzchowny, przerywany stanami rozbudzenia. Pacjent wykazywal wife zaburze — (nia snu z jego deficytem, deficytem faz marzen sennych і faz erekcji. Badania obiektywne wskazywaly na to, ze bolesne erekcje nocne nie trwajq 2 godziny, jak podawa! pacjent, lecz wystfpuje ich deficyt w porownaniu z mfzczyznami zdrowymi oraz deficyt erekcji silnych. Pozwalalo to na stwierdzenie, ze „dlugotrwale” bolesne erekcje we snie byly objawem subiektywnym, ktorego obiektywnie nie mozna potwierdzic. W czasie pierwszej nocy badania pacjent odczuwal bolesne erekcje і okreslal, ze trwaly one 2 godziny. Obiektywne badania wykazaly, ze trwaly tylko 16 minut, a ponadto w ogole nie byly silne. W czasie drugiej nocy badania pacjent nie odczuwal bolesnych erekcji і sqdzil, ze ich w ogole nie bylo. W istocie trwaly one 47 minut. To, ze on ich nie odczuwal, wynikalo prawdopodobnie z faktu, iz stosunko — wo dobrze spal. Takze і ten wynik przemawial za subiektywnym odezuwaniem tych niezbyt silnych oraz krotkich erekcji we snie. Glowny nacisk w leczeniu polozony zostal na znormalizowanie snu (trankwilizatorami, srodkami nasennymi і srodkami psychofarmakologicznymi). Po normalizacji snu przestaly wystfpowac subiektywnie bolesne erekcje we snie.