Kastracja m? zczyzny w wieku dojrzalym wywoluje rozne efekty ogolne і dotycz^ce pop? du seksualnego. U m? zczyzn wykastrowanych dochodzi do zmian psychicznych cechujqcych si? obnizeniem nap? du psychoruchowego, poczuciem malej wartosci wlasnej і niewydolnosci ogolnej, sklonnosciami hipochondrycznymi, chwiejnosci^ emocjonaln^ І nieopanowaniem emocji, zwi? kszonj| pobudiiwosciq ogoln^, nadwrazliwoscij| і m? czHwosci^. Ponadto wyst? puj^ dysforyczne zmiany nastroju, a nawet objawy depresji ze sklonnosciami samobojczymi, obnizona tolerancja na alkohol oraz skionnosci do nalogowego zazywania srodkow narkoty — cznych. Pewne pozytywne znaczenie ma vyst$pujqce u kastratow uspolecznienie, ktore przejawia si? w obnizeniu tendencji przest? pczych, a u zonatych w pogl? bieniu si? zainteresowan sprawami rodzinnymi. Wszystko to wskazuje, ze oprocz swych
specyficznych zadan, androgeny (i stymulowany przez nie poppd spksuainy) wywie — raji| wplyw na caloksztalt nappdu psychoruchowego mpzczyzny.
Wyniki kastracji mpzczyzn, leczenie antyandrogenami lub substytucja androge — now u wykastrowanych mpzczyzn wskazujg, ze dcficyt androgenow wyraznie obniza silp poppdu seksualnego (oraz potencjp І pobudliwosc seksualng). Deficyt androgenow nie dziala jednak tak wyraznie jak u zwierzgt. Czasem wywoluje on jedynie utratp lub znaczne obnizenie zdolnosci do erekcji і orgazrau przy zachowanej potrzebie kontaktow seksualnych. W wyjgtkowych przypadkach wykastrowani mpzczyzni mogg przez dlugie lata zachowywac poppd seksualny wraz ze zdolnoscig do spolkowania і orgazmu, chociaz potencja seksualna (mierzona czpstotliwoscig zdolnosci do reakcji seksualnych) moze bye obnizona. Wstrzykiwanie testosteronu wykastrowanym mpzczyznom wzmaga u nich silp poppdu seksualnego oraz po — prawia zdolnosc do erekcji, orgazmu і ejakulacji. Jednakze najsilniejszym stymu — latorem hormonalnym wydaje sip gonadoliberyna; wzmaga ona aktywnosc seksual — ng w przypadkach hipogonadyzmu u mpzczyzny, w ktorych podanie testosteronu nie wywohije zdecydowanej poprawy (Mortimer І wspolpr., 1974). U eunuchow і mpzczyzn eunuchoidalnych szczegolnie korzystny wplyw na potenejp wywiera podanie testosteronu skojarzonego z gonadotroping kosmowkowg (HCG), gdyz podanie tej ostatniej w duzym stopniu niweluje antygonadotropowy efekt testosteronu (Domer, 1972).
Wedlug Rabocha і Starki (1980) poziom testosteronu w plazmie krwi u samcow rezusow podnosi sip w okresie wzmozonej aktywnosci seksualnej. Jest on takze wyzszy u osobnikow zajmujgcych wyzszg pozycjp spoleczng w grupie rezusow, со zwykle rownoczesnie Igczylo sip z ich wyzszg aktywnoscig seksualng. Poglgdy na wahania poziomu testosteronu w plazmie krwi u mpzczyzn w zwigzku z ich aktywnoscig seksualng sg rozbiezne. Jedni autorzy (Steams і wspolpr. 1973) stwierdzajg, ze poziom gonadotropin і testosteronu w plazmie u mpzczyzn nie zmienia sip w czasie spolkowania. Inni wskazujg na wzajemng zaleznosc mipdzy aktywnoscig seksualng a poziomem testosteronu w plazmie. Wykazano np. wzrost ilosci testosteronu w moczu wystppujgcy po spolkowaniu odbytym przez mpzczyzn. Fox і jego wspolpracownicy (1974) badali jednego mpzczyzn? bardzo szczegolowo і stwierdzili podwyzszenie sip poziomu testosteronu w plazmie w czasie kazdego spolkowania. W jednym doswiadezeniu pobierano krew kazdego wieezoru о godzinie 22.00 przez kolejne 45 dni, w drugim doswiadezeniu przez kolejne 43 dni badano krew о godzinie 8.00 і 20.00 Oprocz podwyzszania sip poziomu testosteronu w plazmie w czasie spolkowania wykryto takze zmiany rytmu dobowego: poziom testosteronu by! z reguly wyzszy rano, a obnizal sip poznym wieezorem. Fox і wspolpracownicy (1974) podali tez, ze w czasie aktywnosci seksualnej mpzczyzny nie stwierdza sip zmian poziomu gonadotropin oraz kortyzoiu w plazmie, natomiast u kobiet po orgazmie wyraznie wzrasta w plazmie poziom prolaktyny.
Della Casa і jego wspolpracownicy (1978) stwierdzili, ze podwyzszony poziom prolaktyny w plazmie krwi moze bye przyczyng impotencji u niektorych mpmzyzn. Badania 20 mpzczyzn cierpigcych na guzy wydziefajgce prolaktynp wykazaly obecnosc u nich hipogonadyzmu і (lub) impotencji. W niektorych przypadkach usunipcie guza doprowadzalo do znaeznej poprawy poteneji seksualnej. Wskazuje to na mozliwg patogennq rol? nadmiernego wydzielania prolaktyny w powstaniu zaburzen seksualnych, Ten sam autor і jego wspolpracownicy badali grup? mpzczyzn z psychogennq, impotencji, przy czym u dwoch stwierdzili podwyzszony poziom prolaktyny, jednakze bez obecnosci guza; byla to wi? c hiperprolaktynemia czynnosciowa. U jednego z mpzczyzn z hiperprolaktynemia stwierdzono obnizony poziom testosteronu w plazmie. Po podaniu bromokryptyny poziom prolaktyny obnizyl si? u tego ostatniego pacjenta, objawy impotencji ust^pily, a poziom testosteronu w plazmie powrocil do poziomu prawidlowego. Podawanie bromokryptyny innym pacjentom, zwlaszcza tym z prawidlowym poziomem prolaktyny w plazmie, powodowalo wprawdzie obnizenie si? poziomu prolaktyny, lecz na potencj? seksualng wywieralo wplyw rowny jedynie efektowi placebo, Falaschi і Casacchia (1978) podali, ze hiperprolaktynemia u m? z — czyzny powoduje impotencj?, ginekomasti?, wydzielanie mleka, redukcj? obj? tosci nasienia oraz zmniejszenie wydzielania androgenow w j^drach. Srodki neuroleptyczne blokujice receptory dopaminy podwyzszajq poziom prolaktyny. Hiperprolaktynemia spowodowana przez podawanie metoklopramidu wywohije zmniejszenie si? potencji seksualnej, obj? tosci nasienia І liczby plemnikow, przy prawidlowym poziomie gonadotropin і testosteronu w plazmie.
Ruedi і jego wspolpracownicy (1973) zacytowali Coopera і wspolpracownikow, ktorzy na podstawie ilosci wydalanego z moczem testosteronu rozroznili czysto psychogenn^ postac impotencji oraz postac konstytucjonaln^. W pierwszej poziom wydalonego testosteronu miescil si? w granicach normy, w drugiej by! obnizony. Riiedi і wspolpracownicy (1973) przebadali 23 m? zczyzn z impotencji ocenioni jako psychogenna. Badali w plazmie krwi poziom testosteronu, dwuhydrotestosteronu, androstendionu, progesteronu і 17-hydroksyprogesteronu, przy czym udalo im si? wyodr? bnic dwie grupy pacjentow. W jednej poziom testosteronu і innych sterydow miescil si? w granicach normy; w drugiej poziom testosteronu і dwuhydrotestosteronu by! obnizony, natomiast poziom androstendionu, 17-hydroksyprogesteronu і progesteronu byl podwyzszony. Stwierdzenie obnizonego poziomu testosteronu przy prawidlowym poziomie lutropiny przemawia przeciwko zahamowaniu psychogennemu, wywierajqcemu wplyw za posrednictwem osi podwzgorzowo-przysadkowo-gonadal — nej. Natomiast wyniki te pol^czonc ze stwierdzeniem podwyzszonego poziomu androstendionu nasuwaji podejrzenie pierwotnego uszkodzenia sterydogenezy jidro — wej w sensie zaklocen w przetwarzaniu androstendionu na testosteron. Podwyzszenie poziomu progesteronu w plazmie moze bye spowodowane zaburzeniem metabolizy zwi? kszoni produkcji progesteronu w nadnerczach, spowodowan^ przez przewlekle pobudzenia stresowe przysadkowo-nadnerczowe, czynniki psychogenne lub zaburze — nia kortykosterydogenezy nadnerczowej, podobnej do tej, ktora wyst? puje w zespole nadnerczowo-plciowym. Przemawia za tym rowniez podwyzszony poziom 17- -hydroksyprogesteronu.
W sumie autorzy stwierdzili u ponad 50% badanych m? zczyzn cierpigcych na impotencj? seksualng zaburzenia wewn^trzwydzielnicze w zakresie sterydogenezy, prawdopodobnie pochodzenia obwodowego, skoro nie stwierdzono psychogennego zahamowania funkejonowania osi podwzgorzowo-przysadkowo-gonadalnej. Warto podkreslic, ze zarowno w grupie pacjentow nie wykazuj^cych zaburzen wewnrprzwy — dzielnlczych, jak і w grupie pacjentow, u ktorych wykryto zaburzenia wewnqtrzwy-
dzielnicze, stwierdzono podobny zespol czynnikow przemawiajqcyoh za psychogenic.■ impotencji. Czynnik psychogenny mozna traktowac jako wyzwalajecy impotencj?
seksualne, natomiast zaburzema rownowagi hormonalnej moge bye czynnikiem usposabiajecym. Odpowiednio do tego terapia powinna bye dwukierunkowa.
Wedlug przytoczonych autorow podwyzszenie poziomu progesteronu w plazmie moze miec duze znaezenie dla wyjasnienia mechanizmu powstawania impotencji u m? zczyzny, Jak wiadomo, testosteron, aby mogl dzialac na poziomie komorki docelowej, musi bye przetworzony w dwuhydrotestosteron przez 5a —reduktaz?.
Hose tego enzymu jest w organizmie ograniezona. Poniewaz enzym ten bierze tez J; udziai w katabolizie progesteronu, podwyzszony poziom progesteronu moze hamo — ;| wac przetworzenie testosteronu w dwuhydrotestosteron na zasadzie konkurencyjne — || go wychwytywania 5a—reduktazy. Ogolnie mowiec patogeneza impotencji seksuainej u m? zczyzny moze bye wynikiem deficytu ukladu enzymatyeznego 5a—reduktazy | spowodowanego roznymi czynnikami. Uniemozliwia to biologiczne dziaianie testo — % steronu wskutek zablokowania jego przemiany w dwuhydrotestosteron. W takim § przypadku oznaezenie jedynie poziomu testosteronu w plazmie moze spowodowac | mylne oceny і stwarzac wrazenie impotencji psychogennej. Dopiero rownoczesne J oznaezanie poziomu dwuhydro testosteronu (ktory b? dzie w takim przypadku obnizo — | ny) pozwala na wgled w patogenez? hormonainie uwarunkowanej impotencji seksual — I nej u m? zczyzny.