Potrzeba kontaktu emocjonainego z innymi ludzmi zaznacza si? juz w najwczesniejszym wieku niemowt? cym І trwa przez cale zycie. W zaleznosci od faz rozwojowych І konkretnych sytuacji zmieniaj^ si? jedynie obiekty, z ktorymi cziowiek nawigzuje silniejsze lub siabsze kontakty ernocjonalne. Cziowiek ma potrzeb? obdarzania uczuciami innych ludzi oraz doznawania uczuc z ich strony, pragnie przynaleznosci uczuciowej do drugiej osoby oraz stalego utrzymywania z пщ kontaktu. Gdy uda mu si? zbudowac wi? z z innym czlowiekiem, znika poczucie izolacji, osamotnienia І indywidualnej „niepelnosci”, a pojawia si? poczucie wspol — noty, bezpieczenstwa oraz uzupelnienia przez innego czlowieka.
Od okresu dojrzewania az do poznych iat zycia nawi^zywanie kontaktow і tworzenie heteroseksualnych wi? zi mi? dzyludzkich jest uwarunkowane nie tylko potrzeby kontaktu emocjonainego, ale rowniez potrzeby seksualn^. W tworzonych zwigzkach heteroseksualnych udzial obu potrzeb moze bye rozny, przy czym na przemian moze dominowac potrzeba kontaktu emocjonainego lub potrzeba seksualna. W skrajnych przypadkach dominaeja jednej z nich moze bye tak znaezna, ze przejawianie si? drugiej jest trudne do dostrzezenia. Udzial potrzeby seksualnej zmniejsza si? zresztg stopniowo wraz z wiekiem. Jest on tez wyraznie slabszy u kobiet. Nie zaznacza si? natomiast w ogole — w prawidlowych warunkach — przy tworzeniu wi? zi emocjonalnych mi? dzy ludzmi tej samej plci.
Efektem reaiizacji potrzeby kontaktu emocjonainego jest dokonuj^cy si? proces uspofeeznienia poprzez wchodzenie w wi? zi uczuciowe z innymi ludzmi. Naiezyte zaspokojenie potrzeby kontaktu emocjonainego przez nawiqzywanie odwzajemnio — nych stosunkow uczuciowych ma zasadnicze znaezenie dla rozwoju emocjonalno — — seksualnego oraz dla rozwoju caloksztaltu osobowosci.
|
і———————— 1———————— j—————————- 1—……………….. ……………………. I———————- rJ________________ !___________
о 10 20 30 40 50 60
lala zyas
114. Rozwoj pbtrzeby scksualnej і potrzeby kontaktu emocjonainego na tie potrzeby poznawczej t potrzeby sensu zycia (schcmat znacznie uproszezony)
Potrzeba kontaktu emocjonainego wspolistnieje z potrzebtj. seksualna. — rowniez przed okresem dojrzewania. Wprawdzie do dzisiejszego dnia wielu autorow utozsamia potrzeb? kontaktu emocjonainego z jednq z dwoch skladowych cz? sci pop? du seksualnego, tj. z pop? dem do wi? zi (w porownaniu z pop? dem do odpr? zenia), jednakze nie ma na to materialu dowodowego. Wywodzi si? to z pogMow Z. Freuda, ktory uwazal, ze w naturze czlowieka nie ma elementu spolecznego w postaci potrzeby kontaktow z innymi ludzmi. Jedynym czynnikiem sklaniaj^cym czlowieka do kontaktu z innymi ludzmi mial bye, zdaniem Freuda, pop? d seksualny, przejawiajqcy si? rowniez w postaci zamaskowanej, np. jako przyjazn, kolezeristwo itp. Przeciwko takiemu uj? ciu przemawia wiele argumentow. Przez poj? cie pop? du do wi? zi znaezna wi? kszosc autorow rozumte pop? d do zetkni? cia cielesnego w celu rozladowama pop? du do odpr? zenia. Nie moze to bye utozsamione z potrzeby wspolnoty z innym czlowiekiem, ktorq obserwuje si? rowniez u kastratow, mimo ze nie towarzyszy jej ch? c do kontaktow seksualnych. Pontewaz w wieku dojrzalym potrzeba kontaktu emocjonainego nie zawsze wiqze si? z ch? ci4 zaspokojenia potrzeby seksuafnej, trudno wi? c przyj^c, ze mogloby to miec miejsce u dzieci. Nie do przyj? cia jest tez pogkjd, ze wszelkie proby nawitizania kontaktu z innym czlowiekiem — niezaleznie od jego wieku — maj^ bye mvarimko — wane jedynie transformowanymi motywaejami seksualnymi. Gdyby ponadto potrzeba wi? zi byla jedynie skladowij cz? sciq pop? du seksualnego, to і przyjazn — jako
klasyczna wi? z — mi? dzy dwoma osobami tej same] plci mialaby rowdiez na celu dqzenie do zaspokojenia potrzeby seksualnej. Doswiadczenie zyciowe przeczy temu. Zreszt^ wielu autorow рореїпіа niekonsekwencje, gdyz pop? d do wi? zi (w ich rozumieniu — cz? sc skladowa pop? du seksualnego) w okresie przed dojrzewaniem nazywa pop? dem aseksuainym, poniewaz nie towarzyszy mu dqzenie do rozladowa — nia napi? cia seksualnego.
Potrzeba kontaktu emocjonainego ulega ewolucji w roznych fazach rozwoju czlowieka (w pierwszych kilku latach zycia zaspokaja jj| jedna osoba — matka lub stala piastunka). Przejawia si? ona w postaci pragnienia uznania, aprobaty, nawi^zania kontaktu slownego itp. Do wyksztalcenia si? zdolnosci do budowania wi? zi potrzebny jest staly obiekt uczuc oraz trening w zakresie kontaktow uczucio — wych. Rozerwanie tej wi? zi (np. wskutek utraty matki) lub brak staiego obiektu (np. u dzieci przebywaj^cych w domu dziecka) powoduje zaburzenia w nawiqzywaniu kontaktow uczuciowych oraz trudnosci w stworzeniu gi? bokiej wi? zi uczuciowej w dalszych fazach rozwojowych oraz w okresie dojrzalym,
W kolejnej fazie rozwoju emocjonainego dziecko nawi^zuje kontakty z wieloma rowiesnikami, przy czym na pierwszy plan wysuwa si? potrzeba wyroznienia si?, zaimponowania oraz znalezienia w ich oczach uznania. Potem — jeszcze przed dojrzewaniem — pojawia si? potrzeba przyjazni z jednym rowiesnikiem. Przyjazn ta moze przejawiac si? bardzo wylewnie, poprzez usciski, pocalunki, moze bye pelna poswi? ceri І rozczarowan. Jednak nie towarzyszy jej zwykle potrzeba uzyskania zaspokojenia seksualnego. Jesli jednak potrzeba seksualna zostanie wczesniej rozbudzona lub tez ten stan rozwoju emocjonainego przeciqgnie si? na faz? dojrzewania, to potrzeba seksualna (w postaci d^znosci do zaspokojenia seksualnego) „naklada” si? na aktualny stan potrzeby kontaktu emocjonainego, со moze doprowadzic do kontaktow homoseksualnych,
W nast? pnej fazie ewolucji potrzeby kontaktu emocjonainego obiektem uczuc staje si? osoba plci odmiennej. Zespol powstaj^cych uczuc — w postaci fascynacji, t? sknot, dqzenia do jak najcz? stszych kontaktow — mozna juz nazwac milosci^. W zaleznosci od rozwoju potrzeby seksualnej uczuciu towarzyszy dqznosc do zaspokojenia seksualnego lub d^znosci tej nie ma (milosc platoniczna). Milosc t? nalezy odrozniac od milosci rzekomo platonicznej u chlopcow (potrzeba do zaspokojenia seksualnego jest juz nasilona і przejawia si? np. w masturbaeji, lecz nie jest ona ujawniana wobec obiektu milosci ze wzg!?du na wstyd, obaw? przed zrazeniem і utraty obiektu milosci itp.).
Ogolnie mozna powiedziec, ze jakiekolwiek braki w zaspokojeniu potrzeby kontaktu emocjonainego u dzieci w roznych fazach ich rozwoju mog4 doprowadzic do utrudnieri w nawiqzywaniu przez nie kontaktow emocjonalnych і gl? bokiej wi? zi w okresie dojrzalosci. Wypacza to rozwoj emocjonalno-seksualny oraz sprzyja poczuciu wyobcowania і braku wi? zi z innymi ludzmi.
W okresie dojrzalosci potrzeba wi? zi z innym czlowiekiem jest zaspokajana przez partnera seksualnego (na podlozu zwi^zkow uczuciowo-seksualnych) lub przez partnera psychicznego (na podlozu wspolnoty psychicznej, przyjazni itp.). Pozniej zas potrzeba ta jest zaspokajana m. in. poprzez wi? zi uczuctowe z wlasnymi dorastajEicymi lub doroslymi dziecmi.
Na prawidiowy lub zaburzony rozwoj emocjonalny najwi? kszy wplyw wywiera srodowisko rodzinne. W ciagu kilku pierwszych lat i^cia dziecka dokonuje si? znacznie wi? cej przemian w jego sferze emocjonalnej niz w jakimkolwiek pozniej — szym okresie. Nigdy tez pozniej czlowiek nie jest tak bezsilny wobec wplywow zewn? trznych (a zatem і tak bardzo od nich uzalezniony), jak we wczesnym dziecinstwie.
Mozliwosci powstania zaburzen sq tym wi? ksze, ze duza cz? sc rodzicow zaabsorbowana jest przede wszystkim prawidlowym fizycznym rozwojem dziecka, natomiast nie kladzie nalezytego nacisku na rozwoj sfery emocjonalnej ze wzgl? du na brak wiedzy lub z powodu przypisywania jej zbyt malego znaczenia. Badania nad ewolucjc| sfery emocjonalnej nie zreszta zbytnio zaawansowane, dlatego wciqz jeszcze posiadamy zbyt malo informacji, к tore mozna byloby wykorzystac w prakty — ce dla nalezytego ksztaltowania potrzeby wi? zi. Moze brzmi to paradoksalnie, lecz dotychczas wi? cej posiadamy informacji z zakresu patologii sfery emocjonainej niz informacji о prawidlowosciach jej rozwoju.
W wyrabianiu zdolnosci do nawiqzania gl? bokiej wi? zi emocjonalnej z innymi ludzmi rowniez srodowisko rodzinne odgrywa najwi? ksz^ rol?. Rodzice darz^cy si? wzajemnie pozytywnymi uczuciami, przyjazni^, serdecznosci^ і zaufaniem stanowi^ dobry przyklad і wzor, ktory przyswajaja sobic dzieci. Wychowanie w takim klimacie sprzyja nalezytemu rozwojowi sfery emocjonalnej. Dobra atmosfera srodowiska rodzinnego ma istotne znaczenie dla prawidlowego rozwoju emocjonainego. Dzieci przeczuwajg okreslone zdarzenia lub wyczuwajq. nastroje takze і wtedy, gdy w domu nie wypowiedziano ani jednego slowa. Oznacza to, ze dzieci — zwlaszcza pozostajqce w dobrych stosunkach z rodzicami — wiele zdarzeri pojmujq. nie w drodze rozumowania lub slownego wpajania im modeli zachowania si?, lecz w drodze uczuciowej. Jest to zjawisko empatii, dzi? ki ktoremu mozemy wyjasnic, dlaczego napi? cia mi? dzy rodzicami majq tak niekorzystne nast? pstwa dla rozwoju uczuciowego dzieci nawet wtedy, kiedy roznice zdan і konflikty nie przejawiajq. si? bezposrednio w obecnosci dziecka. Duze znaczenie ma stosunek uczuciowy rodzicow do dzieci oraz odnoszenic si? do nich, uwzgl? dniajj*ce ich potrzeby emocjonalne. Wymaga to od rodzicow pewnej znajomosci specyfiki potrzeb zwi^zanych z aktualnym stanem rozwoju dziecka — bo tyiko wtedy potrzeby te mog^ bye zaspokojone w sposob nalczyty. Umacnia to zwiqzki uczuciowe mi? dzy rodzicami і dziecmi oraz uezy dzieci sposobu nawi^zywania gl? bokiej wi? zi emocjonalnej z innymi ludzmi, Duze znaczenie ma swiadome ksztaltowanie u dzieci uczuc wyzszyeh, sprzyjajj*cych wspolzyciu z ludzmi, oraz wytworzenie hamulcow dla uczuc nizszyeh, ktore wybitnie przeszkadzajq we wspolzyciu z drugim czlowiekiem. Duzq rol? odgrywa rozbudzanie potrzeb uczucio — wych oraz cwiczenie uczuc. Wreszcie duze znaczenie ma ksztalcenie wyobrazni dziecka. Dobrze rozwini? ta wyobraznia emocjonalna, m. in. poprzez wychowanie estetyezne, poprzez sztuk?, pozwala na lepsze wczucie si? w stany wewn? trzne innego czlowieka, identyfikowanie si? z nim, przezywanie jego uczuc oraz rozumienie jego trudnosci і caloksztaltu sytuacji zyciowej. Uiatwia to budowanie wi? zi z innymi ludzmi.
Na zdolnosc budowania wi? zi z innymi ludzmi wplywa tez wiele cech
osobowosei і innych czynnikow, a rn. in. bogactwo zainteresowan spolecznych, intelektualnycb і estetycznych, cechy temperamentu, postawa wyrozumialosci, tolerancji і zyczliwosci wobec innych iudzi itp.